Οι Απόκριες

                              Οι Απόκριες

Οι παγανιστικές γιορτές, παρά τον λυσσαλέο πόλεμο της εκκλησίας, δεν εξαλείφτηκαν, περιορίστηκαν και συγκεντρώθηκαν σιγά σιγά, ειδικά μετά τον 4^ο αιώνα, σε μια χρονική περίοδο τριών εβδομάδων. Είναι οι τρεις εβδομάδες που και πάλι η Εκκλησία – στην προσπάθειά της να μειώσει την επιρροή των παγανιστικών εθίμων στον λαό – όρισε ως προετοιμασία των πιστών για τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τρεις βδομάδες γεμάτες παγανιστικά έθιμα, αγροτικής κυρίως προέλευσης, που τελούνται αυτή την εποχή – λίγο πριν τον ερχομό της άνοιξης – από τα πανάρχαια χρόνια, για να καλωσορίσουν και να πανηγυρίσουν την ετήσια κυκλική αναγέννηση–αναζωογόνηση της φύσης.

Σ’ αυτή τη χρονική περίοδο – μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού – συγκεντρώθηκαν όλα τα παγανιστικά έθιμα των λαών, με κυρίαρχα χαρακτηριστικά την ερωτική και λεκτική ελευθεριότητα, καθώς και τις μεταμφιέσεις. Αυτές περικλείουν μια ολόκληρη παράδοση θηριομορφικής και ζωομορφικής προσωποποίησης, η οποία ανατρέπει τις ισχύουσες ισορροπίες, αφήνοντας τα πάθη ελεύθερα, ενώ γενικά κυριαρχεί η ιλαρότητα.

Τρεις βδομάδες ουσιαστικής αποχής από την κρεατοφαγία (Απόκρεως). Carne vale, δηλαδή κρέας (έχε) γεια, ή Carna Levamen, όπως έλεγαν οι Λατίνοι, απ’ όπου προέρχεται η λαϊκή ονομασία Καρναβάλι. Το Καρναβάλι λοιπόν, η πιο οργιαστική και συμβολική ιεροτελεστία, κατάλοιπο των αρχαίων διονυσιακών εορτών, είναι ουσιαστικά ένας κόσμος ουτοπικός, και γι’ αυτό το λόγο κατ’ ανάγκη εφήμερος. Οι μεταμφιέσεις έχουν ως αντικειμενικό τους σκοπό τη «σύγχυση» των μορφών που διασαφηνίζεται από την αντίστοιχη ανατροπή των κοινωνικών συνθηκών και τάξεων, χαρακτηριστικά διαφοροποιημένων στις παλαιότερες κοινωνίες. Ουσιαστικά, οι μάσκες και οι κατάλληλες μεταμφιέσεις προσφέρουν στον «καταπιεσμένο» άνθρωπο νέες δυνατότητες έκφρασης, κίνησης και ελευθεριότητας, αφού η «προκάλυψη» αυτή του επιτρέπει το ανεπίτρεπτο. Εξάλλου η μάσκα είναι το κύριο «άλλοθι» για να εκφράσει – πιθανότατα για μια και μόνη φορά – την πραγματική διάσταση του εαυτού του και όχι αυτή της καθημερινότητάς του.

Τα αθυρόστομα αποκριάτικά τραγούδια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πανάρχαιάς ιεροτελεστίας που αναφέρεται στην άνοιξη και την καλοτυχία, ενώ παράλληλα γεφυρώνουν τις αρχαίες οργιαστικές διονυσιακές γιορτές με το σύγχρονο αποκριάτικο πανηγύρι. Η αιώνια πάλη των φύλων, η ζωή, ο θάνατος, η χαρά, η θλίψη, η επιστροφή στις ρίζες του ανθρώπου στη φύση, ο ερωτισμός και η γονιμότητα, όλα ζωντανεύουν μέσα από παρωδίες, παραδοσιακά τραγούδια ενίοτε με άσεμνο περιεχόμενο και καυστικό χαρακτήρα.

Η Αποκριά συνήθως γιορτάζεται τον Φεβρουάριο. Η περίοδος αυτή τυπικά συμπίπτει με τα Μεγάλα Διονύσια της Ελληνικής αρχαιότητας. Ο εορτασμός της αποκριάς καθιερώθηκε κατά τα τέλη του 6^ου ή τις αρχές του 7^ου αιώνα, και ενώ παρουσιάζει λειτουργικά κάτι το ξεχωριστό, έχει μεγάλο λαογραφικό περιεχόμενο, το οποίο δεν μπόρεσε να εξαφανίσει η χριστιανική Εκκλησία με την προετοιμασία για τη νηστεία της  Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η Αποκριά δεν έχει καμιά σχέση με το χριστιανικό εορτολόγιο ή το τυπικό των χριστιανικών εορτών, είναι καθαρά λαϊκή γιορτή, ειδικότερα από τότε που έχασε τον αρχαϊκό θρησκευτικομαγικό χαρακτήρα της, που σχετίζεται με την καλλιέργεια της Γης και τη γονιμική μαγεία.

Βοήθημα το βιβλίο των Στράτου Θεοδοσίου και Μάνου Δανέζη «Ο κύκλος του χρόνου. Αστρονομία και μυστηριακές λατρείες».

Σάμος 20 – 02 – 2020   Ευάγγελος Γ. Κιλουκιώτης.