Οι Καμάρες. Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Βελανιδιά Μαραθοκάμπου.

 

                                         

                                           Οι Καμάρες.                                                 Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Βελανιδιά Μαραθοκάμπου.

   Το υδραγωγείο αυτό του οποίου τα ερείπια υπάρχουν μέχρι σήμερα στο κάμπο της Βελανιδιάς στο Μαραθόκαμπο, άρχιζε απ’ τις μεγάλες πηγές της βελανιδιάς, που βρίσκονται λίγο πιο ψηλά κι έφερνε το νερό μέχρι τη παραλία. Το μήκος του αγωγού δε φαίνεται να ξεπερνούσε το ένα χιλιόμετρο.

   Πρέπει να κατασκευάστηκε κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, και φαίνεται να είναι σύγχρονο με το άλλο μεγάλο Ρωμαϊκό υδραγωγείο στο κάμπο της Χώρας. Ο σκοπός της μεταφοράς του νερού στη παραλία, με τον αγωγό αυτόν, δεν είναι γνωστός, στο βιβλίο του Grahan Shipley «Η ιστορία της Σάμου 800-188 π.Χ.» που μεταφράστηκε απ’ τον Δημήτρη Πυργιώτη, στη σελίδα 453 γράφει «Το υδραγωγείο χρονολογείται τον 18^ο – 19^ο αιώνα. Ο Κουτελάκης (1997 – 8) αναφέρει ερείπια βυζαντινών κατασκευών και απομεινάρια κεραμικής στην παραλία της Βελανιδιάς, είναι ακόμα ορατά και υποδηλώνουν την ύπαρξη αρχαίου οικισμού που παρέμεινε σε χρήση μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους». Κι αυτά είναι τα μοναδικά γραπτά στοιχεία που βρήκα για το θέμα αυτό, ούτε ο Επ. Σταματιάδης στα «Σαμιακά», ούτε ο Ε. Κρητικίδης στη «Τοπογραφία της Σάμου» ή άλλη πηγή αναφέρουν κάτι.

   Το ότι χρονολογείται τον 18^ο – 19^ο αιώνα  δε σχολιάζεται, σαφώς και είναι παλαιότερο. Στην περίπτωση που ύδρευε κάποιο οικισμό κάποια ερείπια εφάμιλλά της τωρινής κατάστασης του αγωγού θα έπρεπε να υπάρχουν, όπως για παράδειγμα χαλάσματα σπιτιών ή ναών, κι όχι μόνο σπασμένα κεραμικά. Αλλά και οι συγγραφείς που προανέφερα, οι οποίοι στα βιβλία τους αναφέρουν όλες τις περιοχές του νησιού όπου υπάρχουν ίχνη παλιών οικισμών για τη περίπτωση της Βελανιδιάς κανένας κάνει λόγο.

   Η τοπική παράδοση λέει ότι το νερό χρησίμευε για την κίνηση παραλιακού νερόμυλου. Είναι απορίας άξιο όμως γιατί να δημιουργηθούν τόσο μεγάλες δαπάνες για να κατασκευάσουν νερόμυλο στην παραλία, ενώ θα μπορούσε να κατασκευαστεί  λίγο ψηλότερα, κοντά στις πηγές, που υπάρχουν κι άλλοι, με πολύ μικρότερο κόστος, και σε εποχές μάλιστα που λόγω πειρατείας, η παραμονή στα παράλια και τα θαλασσινά ταξίδια ήταν πολύ επικίνδυνα. Ίσως αργότερα, όταν οι καταστάσεις ηρέμησαν, να έγινε κάποια δοκιμή και κατασκεύασαν νερόμυλο αφού ο αγωγός βρέθηκε έτοιμος.

   Λένε ακόμα ότι κατασκευάστηκε για την ύδρευση πλοίων κι αυτή, κατά τη γνώμη μου, φαίνεται να είναι η πιο αληθοφανής άποψη.

      Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, όπως αναφέρουν ο Επ. Σταματιάδης στα Σαμιακά (Α! 156) κι άλλες ακόμα πηγές, οι Ρωμαίοι και οι σύμμαχοί τους αρκετές φορές χρησιμοποίησαν τη Σάμο σαν ορμητήριο των στόλων τους ενάντια του Μιθριδάτη και άλλων ακόμα εχθρών τους στη Μικρά Ασία και αλλού. Την Σάμο είχαν έδρα τους ο Αντώνιος με την ερωμένη του βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα με τον στόλο τους που αποτελούταν από 800 πλοία με δεκάδες χιλιάδες στρατό, απ’ το 40 π.Χ. μέχρι που ηττήθηκαν στο Άκτιο απ’ τον Οκτάβιο το 31π.Χ.,

   Ο νικητής Οκτάβιος με το στόλο του παρέμεινε ένα χειμώνα στη Σάμο, που πολύ του άρεσε ο τόπος κι όταν ονομάστηκε Αύγουστος την κήρυξε ελεύθερη. Τη Σάμο επισκέφτηκε ο Νέρωνας, και ο Καλιγούλας μάλιστα επιχείρησε ν’ αναστηλώσει τα ανάκτορα του Πολυκράτη αλλά δεν πρόλαβε. Την ελευθερία που της έδωσε ο Οκταβιανός Αύγουστος την έχασε επί Ουεσπασιανού το 70 μ.Χ.

    Η ύδρευση των πλοίων εκείνης της εποχής, που τα πληρώματά τους μόνο ξεπερνούσαν τα 300 άτομα, όταν δεν υπήρχαν ούτε σωλήνες, ούτε ντεπόζιτα, ήταν πολύ μεγάλο πρόβλημα. Όσο νερό χρειαζότανε το μετέφερναν στα πλοία με υδρίες, και σε τέτοιες το αποθήκευαν για τα ταξίδια, και το πρόβλημα γινόταν ακόμα πιο μεγάλο όσο περισσότερα ήταν τα πλοία που έπρεπε να υδρευτούν. Μετά απ’ αυτά τολμώ να υποστηρίξω ότι αυτός ήταν κι ο λόγος που κατασκεύασαν τον αγωγό που έφερνε μια σημαντική παροχή νερού στη παραλία, κοντά στα πλοία, και κάποιο σύστημα διανομής θα έπρεπε να είχε κατασκευαστεί για την εξυπηρέτηση συγχρόνως περισσοτέρων.  

  Το πιο πιθανό είναι να κατασκευάστηκε απ’ τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα για τα 800 πλοία τους που παρέμειναν γι’ αρκετά χρόνια στη Σάμο, Όσο για τα σπασμένα κεραμικά του ο Κουτελάκη, που υποθέτει ότι υπήρξε οικισμός, ίσως να προέρχονται απ’ τις υδρίες που έσπαζαν.

   Ίσως ακόμα σ’ εκείνες τις εκτεταμένες, χωρίς έλη και στάσιμα νερά αμμώδεις παραλίες του κάμπου και της βελανιδιάς, κατάλληλες για το τράβηγμα πλοίων στη στεριά, με τα αβαθή νερά κατάλληλες για αγκυροβόλια, που επηρεάζονται μόνο απ’ τους νοτιάδες που κατά μέσο όρο φυσούν 74,4 μέρες το χρόνο και μόνο το χειμώνα, να ήταν η έδρα του στόλου και να είχαν κατασκευάσει εκεί κατάλληλες εγκαταστάσεις για να βγάζουν τα πλοία στη στεριά για συντήρηση, επισκευή, φύλαξη, ή ακόμα και κατασκευή νέων, η πρώτη ύλη αφθονούσε.