Προσαρμογή της Μεσογειακή χλωρίδας στη φωτιά

Προσαρμογή της Μεσογειακή χλωρίδας στη φωτιά

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1940, οι Αμερικανοί προσπάθησαν με κάθε κόστος να προστατέψουν απ’ τις πυρκαγιές τις μεσογειακές διαπλάσεις της Καλιφόρνιας, που έχει Μεσογειακό κλίμα. Δεκάδες πύργοι στήθηκαν και τα βαριά βομβαρδιστικά του Β παγκοσμίου πολέμου Β-17 και Β-29, που είχαν μετασκευαστεί σε πυροσβεστικά εξορμούσαν με νερό κι επιβραδυντικά σε κάθε εμφάνιση καπνού.

Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν συγκλονιστικό. Οι φωτιές σταμάτησαν. Το έδαφος συγκέντρωνε τεράστια ποσότητα στρωμνής, τα σπέρματα δεν φύτρωναν να δώσουν νέα φυτά, και τα δάση άρχισαν να δείχνουν ίχνη παρακμής. Η νέα αυτή κατάσταση δεν ήταν ευχάριστη, η διατήρησή της απαιτούσε μεγάλο κόστος κι ο φόβος για μια τυχαία φωτιά που θα ήταν εκτός ελέγχου, λόγο του όγκου των εύφλεκτων υλικών που υπήρχαν στο έδαφος ήταν μεγάλος.

Οι οικολόγοι άρχισαν να σκέφτονται διαφορετικά. Δεν ήταν εύκολο όμως να σκεφτούν ότι αυτό που με τόσο κόστος και προσπάθεια κράτησαν ανέπαφο, έπρεπε τώρα να το αφήσουν να καεί. Έτσι πήραν την απόφαση και κάποιες φθινοπωρινές υγρές μέρες έβαλαν ελεγχόμενες φωτιές καίγοντας την στρωμνή κι όχι τα δένδρα. Πυρκαγιές επιφανείας κι όχι οροφής.

Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα χιλιάδες σπόροι να φυτρώσουν και την επόμενη Άνοιξη το τοπίο ήταν καταπράσινο, οι πύργοι απομακρύνθηκαν, τα αεροπλάνα παροπλιστήκανε και το σύστημα αφέθηκε στη τύχη του. Όλοι είχαν  συνειδητοποιήσει ότι η φωτιά είναι ένας ανεκτίμητος αβιοτικός παράγοντας, που εξελίχτηκε δια μέσου των αιώνων μαζί με τα μεσογειακά οικοσυστήματα και στηρίζει την καλή τους υγεία.

Οι μελέτες που ακολούθησαν απέδειξαν ότι, υπό κανονικές συνθήκες, ποσοστό πάνω από 80% των πυρκαγιών οφείλονται σε αυταναφλέξεις των εύφλεκτων  υλικών κατά τη θερμή και ξηρή περίοδο και μόνο το 12% οφείλεται σε ανθρωπογενή αίτια. Επίσης διαπίστωσαν ότι οι φωτιές έχουν ένα κύκλο δεκαπέντε περίπου ετών. Δυστυχώς όμως, τα στοιχεία αυτά δεν ισχύουν για τη χώρα μας, η άγνοια, τα συμφέροντα και οι απροσεξίες αντιστρέφουν τα ποσοστά, ίσως προς το χειρότερο, οι ανθρωπογενείς αιτίες ξεπερνούν το 80%.

Όταν το μεσογειακό δάσος καεί ακολουθεί μια εντυπωσιακή προσπάθεια των φυτών ν’ αποκαταστήσουν το υπέργειο τμήμα που έχασαν. Τα αείφυλλα σκληρόφυτα παραβλαστάνουν αμέσως, ακόμα και μέσα στο κατακαλόκαιρο, από οφθαλμούς που υπάρχουν λίγο κάτω απ’ την επιφάνεια του εδάφους. Με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου βλαστάνουν κατ’ ευθείαν απ’ το έδαφος τα γεώφυτα που παρέμειναν κρυμμένα, κατά τη θερμή και ξηρή περίοδο, υπό μορφή βολβού ή κονδύλου. Τα φρύγανα αναβλαστάνουν κι αυτά απ’ τη ρίζα και πληθώρα φυτά φυτρώνουν από κινητοποιημένους σπόρους.  

Πολλοί σπόροι των μεσογειακών φυτών, δεν είναι μόνο ανθεκτικοί στη φωτιά, αλλά η θερμοκρασία που αναπτύσσεται τους αφυπνίζει απ’ την κατάσταση νάρκης που βρίσκονται. Τα πεύκα σ’ αυτή την ιδιότητα των σπόρων τους βασίζουν την επιβίωσή τους και μετά από κάθε πυρκαγιά πευκοδάσους χιλιάδες νεαρά πεύκα φυτρώνουν εκεί που δεν υπήρχε κανένα Φαίνεται μάλιστα τα νέα φυτά να ευνοούνται πολύ απ’ τις στάχτες του καμένου δάσους.

Πρέπει να πούμε ακόμα ότι πολλά σπέρματα των μεσογειακών φυτών, όπως της χαρουπιάς, της ελιάς, του σκίνου κ.α. δε φυτρώνουν αν δε διασπαστεί το αδιάβροχο περίβλημά τους κι αυτό επιτυγχάνεται μόνο με θερμότητα, ή με το πέρασμά του απ’ το πεπτικό σύστημα κάποιου ζώου.

Στη Σάμο μετά τον εποικισμό της τα μέσα του 16^ου αιώνα, οι νέοι κάτοικοι βρήκαν τεράστιες δασικές εκτάσεις, που δεν είχαν τη σημερινή αποκλειστικότητα του πεύκου, βρήκαν μεγάλα δάση βελανιδιάς, Δρυούσα ονομαζόταν παλιά, καστανιάς και κυπαρισσιού, που πολλά υπήρχαν μέχρι τέλος του 19^ου αιώνα.

Οι φωτιές στα δάση της Σάμου δεν έπαψαν ποτέ, κατά περιόδους όμως σημειώθηκαν πολύ μεγάλες ζημιές με κίνδυνο τον αφανισμό τους. Ας μη τρέχουμε όμως στα πολύ παλιά, ας σταθούμε στον αιώνα που πέρασε. Οι καρβουνιάρηδες ρήμαξαν τις μακίες του Κέρκη κι από πίσω ακολουθούσαν οι γίδες που έτρωγαν ότι αναβλάστανε με αποτέλεσμα να τον απογυμνώσουν

Οι Ιταλοί κατακτητές καράβια ολόκληρα φορτωμένα ξυλεία κουβάλησαν στα Δωδεκάνησα για κατασκευή οχυρών και για καύσιμη ύλη κι έκαψαν σημαντικές δασικές εκτάσεις. Ακολούθησε αμέσως ο εμφύλιος που για να μη καλύπτουν τους αντάρτες έκαψαν ότι είχε μείνει και ότι είχε αναπτυχθεί.

Το 1950 βρήκε το νησί σχεδόν γυμνό, με ελάχιστα δάση. Δεν άργησε όμως να ξαναπρασινίσει και μάλιστα με την παρουσία της γίδας που έτρωγε τα νεαρά δενδρύλλια και τα βλαστάρια των άλλων δένδρων, δίδοντας χάρη στα νεαρά πεύκα που τελικά επικράτησαν.

Το περιβάλλον της Σάμου έχει δύναμη, ακόμα και ο Κέρκης που έχασε το λιγοστό του χώμα πρασίνισε και μπορώ να ισχυριστώ ότι το νησί αυτή την περίοδο, παρά τις μεγάλες φωτιές των τελευταίων δεκαετιών, διαθέτει το περισσότερο πράσινο τουλάχιστο των δυο τελευταίων αιώνων.   

   

Βοηθήματα.

- Δρ Ν. Σ. Χριστοδουλάκη  «Οικολογία».  Εκδόσεις Πατάκη.

- Ομαδικό «Η Οικογεωγραφία της Μεσογείου». Εκδόσεις Στοχαστής/ΔΙΠΕ.

- Επ. Σταματιάδης «Σαμιακά». Σάμος 1896.

                                                              Σάμος  24 – 11 - 19

                                                              Ευάγγελος Γ. Κιλουκιώτης.