Επίδραση των μελτεμιών στο οικοσύστημα της Σάμου.

Επίδραση των μελτεμιών στο οικοσύστημα της Σάμου.

Τα μελτέμια, οι ετησίες των αρχαίων, οι μεσογειακοί μουσώνες, είναι τοπικοί καλοκαιρινοί άνεμοι που πνέουν στην ανατολική Μεσόγειο και κυρίως στο Αιγαίο, από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο. Στο βόρειο Αιγαίο φυσούν σαν βορειοανατολικοί, νοτιότερα στρέφονται σε βόρειους. με βορειοδυτικούς και στα νότια Δωδεκάνησα σε δυτικούς. Η μεγαλύτερη ένταση και συχνότητά τους σημειώνεται κατά τους μήνες Ιούλιο με Αύγουστο.

Οφείλουν το σχηματισμό τους στον κυκλώνα (χαμηλό βαρομετρικό), που σχηματίζεται την ίδια περίοδο στη νότια Ασία, περιοχή Ινδιών και προκαλεί τους μουσώνες, που φτάνει μέχρι την Κύπρο και συνδυάζεται με τον αντικυκλώνα (υψηλό βαρομετρικό) των Αζορών, που φτάνει μέχρι τα Βαλκάνια.

Η Σάμος εκτείνεται από δυσμάς προς ανατολάς, την ίδια κατεύθυνση έχει και η βουνοσειρά της με τον Κέρκη, την Άμπελο και τα παρακλάδια τους, που συντελούν με τα μελτέμια του καλοκαιριού και τους βοριάδες του χειμώνα, που επικρατούν συνολικά το 53,63% του χρόνου κατά μέσο όρο, να δημιουργούνται ισχυροί τοπικοί  καταβατικοί άνεμοι. Οι άνεμοι αυτοί διακρίνονται στους θερμούς της θερινής περιόδου, ή τύπου φοέν (foehn) κατά τους μετεωρολόγους και τους ψυχρούς της χειμερινής περιόδου, ή τύπου μπόρα (bora).

Κατά την ανύψωσή των αερίων μαζών στην προσήνεμη πλευρά του βουνού,  ψύχονται λόγω εκτόνωσης και αφήνουν την υγρασία τους.  Όταν στη συνέχεια ξεπεράσουν τις κορυφογραμμές κι αρχίσουν να κατεβαίνουν στην υπήνεμη πλευρά, συμπιέζονται, η έντασή τους αυξάνει και θερμαίνονται με ρυθμό πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι έχασαν κατά την άνοδο.

Έτσι θερμές, ξηρές, με μεγαλύτερη ένταση, με ριπές και εναλλασσόμενη διεύθυνση που φτάνει τις 30 μοίρες, χύνονται στις νότιες περιοχές θερμαίνοντας και ξηραίνοντας το περιβάλλον.

Τα φαινόμενα αυτά είναι πιο έντονα, όπου τα βουνά είναι ψηλότερα και υπάρχουν χαράδρες και βαθιές ρεματιές που καναλίζουν τον άνεμο, όπως απ’ τον κόλπο του Μαραθοκάμπου μέχρι και τον κάβο του Αγίου Ιωάννη, που καλύπτονται απ’ τον κακοτράχαλο Κέρκη. Οι περιοχές αυτές, την θερινή περίοδο, μπορούν να χαρακτηριστούν σαν οι πιο θερμές, ξηρές κι ανεμόπληκτες του νησιού. Την χειμερινή περίοδο πάλι με τους βοριάδες, που προκαλούνται από άλλα αίτια, συνήθως περαστικά χαμηλά και υψηλά βαρομετρικά  δημιουργούνται άνεμοι τύπου bora με ψυχρές αέριες μάζες με αποτέλεσμα οι ίδιες αυτές περιοχές να γίνονται ψυχρότερες.

Ένεκα τούτων σ’ ολόκληρο το νότιο τμήμα του νησιού και μέχρι κάποιο υψόμετρο, εκτός λίγων περιπτώσεων, το κλίμα είναι ξηροθερμικό και στις νότιες περιοχές του Κέρκη μπορεί να χαρακτηριστεί ημιερημικό.

Εδώ είναι η περιοχή της ελιάς, που είναι απ’ τα μοναδικά φυτά που μπορούν να αξιοποιήσουν τις ξηροθερμικές αυτές περιοχές, που απ’ την αρχαιότητα όπως αναφέρεται, επικρατούσε απ’ το ένα άκρο του νησιού μέχρι το άλλο. Ο Αισχύλος  ονομάζει τη Σάμο «ελαιόφυτον».

Παλιά στις πεδινές κυρίως περιοχές καλλιεργούσαν σημαντικές εκτάσεις με κρομμύδια, σιτηρά και όσπρια εκμεταλλευόμενοι το ότι ο βιολογικός κύκλος των φυτών αυτών βρίσκεται σχεδόν εκτός της περιόδου των μελτεμιών. Το αμπέλι και τα κηπευτικά καλλιεργούνται σε μικρή κλίμακα και περιορίζονται αποκλειστικά σχεδόν για αυτοκατανάλωση.

Οι μακίες διαπλάσεις που επικρατούν σ’ αυτές τις περιοχές, αποτελούνται από ανθεκτικά στη ξηρασία φυτά, δέντρα και θάμνους, ανάμεικτα με φρύγανα. Η χλωρίδα των διαπλάσεων αυτών είναι αρκετά πλούσια η βλάστηση όμως πολύ φτωχή, τα φυτά με μεγάλη δυσκολία επιβιώνουν την δύσκολη αυτή ξηροθερμική περίοδο.

Λόγω της μεγάλης έντασης των ανέμων, της εναλλαγής της διεύθυνσής τους και των ριπών, οι φωτιές διαδίδονται και μεταφέρονται εύκολα και γρήγορα δημιουργώντας μεγάλα μέτωπα που δύσκολα αντιμετωπίζονται. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μην υπάρχει τόπος σχεδόν που να έμεινε ανέγγιχτος απ’ τη φωτιά τα τελευταία χρόνια. Τα φυτά όμως των διαπλάσεων αυτών αναβλαστάνουν απ’ τις ρίζες με τις πρώτες βροχές και γρήγορα αναδημιουργούνται.

Στη θάλασσα δημιουργούνται τα λεγόμενα ρεύματα ανακύκλωσης. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ηλιακής ενέργειας απορροφάται απ’ τα επιφανειακά στρώματα της θάλασσας τα οποία  θερμαίνονται. Το μελτέμι όμως φυσώντας απ’ τη στεριά, δημιουργεί κάποιο κυματισμό και σπρώχνει τα θερμά αυτά επιφανειακά στρώματα προς το πέλαγος, ενώ άλλες κρύες θαλάσσιες μάζες έρχονται υπόγεια και τις αντικαθιστούν. Αποτέλεσμα του φαινόμενου είναι τα κρύα νερά των νοτίων παραλίων και περισσότερο στις νότιες περιοχές του Κέρκη και κρυώνουν ακόμα περισσότερο, όσο το μελτέμι είναι πιο έντονο.

Το βόρειο τμήμα του νησιού και τα ορεινά που δέχονται τον φορτωμένο με υγρασία άνεμο που έρχεται απ’ το πέλαγος, επικρατεί πλούσια βλάστηση. Εκτεταμένα δάση πεύκων, του γένους brutia στα χαμηλά και του γένους nigra στα ορεινά καλύπτουν τις περιοχές αυτές ανάμεικτα με πλήθος άλλα δένδρα, θάμνους κι αναρριχώμενα. Είναι οι περιοχές τ’ αμπελιού, των οπωροφόρων και των κηπευτικών που ευδοκιμούν κι αποδίδουν πολύ καλά και χωρίς πολλά προβλήματα..

Ισχυροί καταβατικοί άνεμοι δημιουργούνται και με τους νοτιάδες του χειμώνα, εκτός όμως από μηχανικές ζημιές δεν φαίνεται να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Πολύ επικίνδυνοι για φωτιές είναι όταν σημειωθούν την θερινή περίοδο πράγμα σπάνιο, ή νωρίς το Φθινόπωρο και αργά την Άνοιξη, που δεν υπήρξαν αμέτοχοι.

Σάμος  10 – 11 – 2019   

Ευάγγελος  Γ. Κιλουκιώτης