Κοινωφελή έργα στη Σάμο κατά την ηγεμονική περίοδο.

Κοινωφελή έργα στη Σάμο κατά την ηγεμονική περίοδο.

Η ίδρυση της ηγεμονίας το 1834 βρήκε τη Σάμο χωρίς καμιά υποδομή, δρόμοι, λιμάνια, σχολεία, τίποτα δεν υπήρχε κι ο κόσμος ζούσε σε άθλια κατάσταση.

Η ίδια κατάσταση, ίσως και χειρότερη, εξακολούθησε να υπάρχει και κατά την περίοδο του πρώτου ηγεμόνα, του εξελληνισμένου Βούλγαρου Στέφανου Βογορίδη και των ανθρώπων του, που διοίκησαν το νησί πολύ χειρότερα κι απ’ τους τούρκους ακόμα.

Ο προϋπολογισμός ήταν άγνωστος, τα χρήματα απ’ την βαριά φορολογία γέμιζαν τις τσέπες του Βογορίδη και των ανθρώπων του κι ούτε ένα κοινωφελές έργο έγινε στα δεκαέξι χρόνια που ηγεμόνευσε.

Μετά την πτώση του το 1850, που έγινε μετά από διαμαρτυρίες και στάσεις του Σαμιακού λαού, το κλίμα άλλαξε με τον διορισμό του τοποτηρητή Γεώργιου Κονεμένου (1850 – 1854). Αυτός έδειξε ενδιαφέρον για την παιδεία ιδρύοντας 26 σχολεία, για την δικαιοσύνη και την οικονομία, ρυθμίζοντας την φορολογία και συνέταξε τον πρώτον προϋπολογισμό.

Ο επόμενος ηγεμόνας ο Ιωάννης Γκίκας (1854 – 1858), ο καλλίτερος που πέρασε απ’ το νησί, έβαλε τα θεμέλια της προόδου και της ανάπτυξης της Σάμου. Μετέφερε την πρωτεύουσα απ’ τη Χώρα στο Βαθύ και επί των ημερών του κατασκευάστηκαν πολλά έργα, παρά τις ζημιές του ωιδίου στα αμπέλια, που τότε πρωτοεμφανίστηκε και την δυσπραγία που επακολούθησε.  

Μέχρι το τέλος της ηγεμονίας πολλά και σπουδαία κοινωφελή έργα δημόσια αλλά και ιδιωτικά στόλισαν το νησί και θα μπορούσε να επαναλάβει κάποιος γι’ άλλη μια φορά τα λόγια του Ηρόδοτου για την αρχαία Σάμο, «πολίων πασέων πρώτη ελληνίδων και βαρβάρων».

Τα σπουδαιότερα απ’ τα έργα που έγιναν μέσα στα πενήντα αυτά χρόνια είναι:

-- ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΛΙΜΑΝΙΑ: Του Βαθιού, του Τηγανιού (Πυθαγορείου) του Καρλοβάσου και του Μαραθοκάμπου.

-- ΤΡΕΙΣ ΠΕΤΡΟΧΤΙΣΤΕΣ ΤΟΞΟΤΕΣ ΓΕΦΥΡΕΣ: Του Ιμβράσου στο Κάμπο της Χώρας, του ρέματος του Καρλοβάσου, του ρέματος των Μυτιληνιών καθώς και μερικές μικρότερες που υπάρχουν και λειτουργούν.

  -- ΟΚΤΩ ΜΕΓΑΛΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ: Το Πυθαγόρειο γυμνάσιο, την Αστική σχολή Λιμ. Βαθέως, την Αστική σχολή Άνω Βαθέος, την Ευθυμιάδα σχολή Μυτιληνιών, την Πορφυριάδα σχολή, το Χατζηγιάννειο παρθεναγωγείο και την Εμπορική Σχολή που στεγάζει σήμερα το Πανεπισήμιο, στο Καρλόβασι, καθώς και την Μαυρογένειος επαγγελματική σχολή στο Μαλαγάρη. Όλα αυτά σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν.

-- ΑΜΑΞΙΤΟΙ ΔΡΟΜΟΙ: Λιμ. Βαθέος – Καρλοβάσου. 34 χιλ.  Λιμ. Βαθέος – Τηγανιού (Πυθαγορείου). 13 χιλ, Λιμ. Βαθέος – Μυτιληνιών – Χώρας – Τηγανιού (Πυθαγορείου) 17 χιλ, Λιμ. Βαθέος – Βλαμαρής. 4 χιλ. και Καρλοβάσου – Μαραθοκάμπου. 14 χιλ.

Εκτός απ’ αυτούς τους δρόμους στρώθηκαν με καλντερίμια όλοι σχεδόν οι εσωτερικοί δρόμοι στα χωριά, όπως και τους μεταξύ των χωριών, που πολλά υπάρχουν μέχρι σήμερα. Το καλντερίμι Μαραθοκάμπου - Όρμου είχε τότε χαρακτηριστεί σαν το πιο τέλειο. Τμήματά του υπάρχουν.

-- ΔΥΟ ΗΓΕΜΟΝΙΚΑ ΜΕΓΑΡΑ: Του Λιμ. Βαθέως που κάηκε και τη θέση του πήρε ο ξενίας την δεκαετία του 1960, που σε καμιά τριανταριά χρόνια κατέρρευσε και του Καρλοβάσου που υπάρχει.

-- ΔΥΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΜΕΓΑΡΑ: Του Λιμ. Βαθέως και του Μαραθοκάμπου, το κατοπινό Γυμνάσιο. Υπάρχουν και χρησιμοποιούνται και τα δύο.

-- ΔΥΟ ΤΕΛΩΝΕΙΑ: Του Λιμ. Βαθέως και του Καρλοβάσου που υπάρχουν και λειτουργούν.

-- ΤΟ ΛΕΠΡΟΚΟΜΕΙΟ: Στο Καρλοβάσι, που λειτουργούσε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, το εγκατέλειψαν κι ερήμωσε. Είχε προταθεί για να στεγάσει το Κέντρο Υγείας.

-- ΤΟ ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ: Το σημερινό Δημαρχείο Σάμου.

-- ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ.

-- ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ. Σήμερα στεγάζουν το Δημόσιο Αρχείο της Σάμου.

-- ΤΟ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ. Δεν υπάρχει.

-- ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. Κατεδαφίστηκε, αν και βρισκόταν σε καλή κατάσταση και τη θέση του πήρε το Διοικητήριο της Σάμου.

-- Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ. Κατεδαφίστηκε και στη θέση πήρε άλλο κτίσμα.

-- ΒΡΥΣΕΣ ΚΑΙ ΠΛΥΣΤΑΡΙΑ. Κατασκευάστηκαν σ’ όλα τα χωριά, μερικά σωστά κομψοτεχνήματα που σήμερα διατηρούνται και περιλαμβάνονται στ’ αξιοθέατα.

                                                                                                                                                                                                                                                             

Εκτός απ’ αυτά έγιναν κι άλλα πολλά μικρότερα.

Απ το1871 η Σάμος είχε συνδεθεί τηλεγραφικά με την Σμύρνη κι από εκεί μ’ όλο τον κόσμο. Το1890 τοποθετήθηκαν 34 τηλέφωνα, ένα σε κάθε χωριό απ’ τον Αριστοτέλη Σταματιάδη. Τα Καρλοβάσια συνδεόταν μεταξύ τους με ιπποσιδηρόδρομο, το 1904 ιδρύθηκε μετεωρολογικός σταθμός, που καταστράφηκε με τα γεγονότα του 1908 και το Λιμάνι του Βαθιού ηλεκτροφωτίστηκε τον Ιούνιο του 1911.

Οι μεγάλες πετρόχτιστες εκκλησίες και τα μοναστήρια, με τα ξυλόγλυπτα τέμπλα, έργα τέχνης, που κατασκευάστηκαν με τις συνδρομές των κατοίκων, αλλά και τα άφθονα νεοκλασικά σπίτια σ’ όλα τα χωριά, σημερινά αξιοθέατα, πολλά διατηρητέα, δείχνουν ότι μέχρι την καταστροφή των αμπελιών απ’ τη φυλλοξήρα, άφθονο χρήμα κυκλοφορούσε στο νησί, παρά το φόρο που πλήρωνε στην Τουρκία, με πρώτο το Καρλόβασι με τα βυρσοδεψεία, που το ονόμαζαν μικρό Παρίσι. Ο πλούτος αυτός προερχόταν αποκλειστικά απ’ τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του νησιού και τις δραστηριότητες των κατοίκων της, που έφθαναν τότε κάτι περισσότερο από πενήντα χιλιάδες.

Όταν τελικά ο πόθος των Σαμίων εκπληρώθηκε και η Σάμος, που δε χρώσταγε ούτε γρόσι, ενώθηκε με την Ελλάδα κι επωμίστηκε κι αυτή μέρος απ’ τα χρέη της, τα είχε όλα της πλουσιότατα. «Δεν εζήτησε τίποτε άλλο παρά την καλήν χρήσιν αυτών και συντήρησιν, την οποίαν ατυχώς δεν εύρε» όπως γράφει ο Νικ. Ζαφειρίου στο Αρχείον της Σάμου, τόμος. Δ΄ σελ 136.