Ο ΣΑΜΙΩΤΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ.

                                   Ο ΣΑΜΙΩΤΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ.

   Απόσπασμα από τη δημοσίευση του Θέμου Στεφανίδη «Η ΣΑΜΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΉ  ΜΟΥΣΙΚΗ» στο Ημερολόγιο της Αδελφότητας Σαμίων του 1953.

   Όλοι οι Ελληνικοί χοροί, απ’ όσους τουλάχιστον μπορώ να ξέρω, έχουν το πολύ δυο διαφορετικές στροφές (κάμποσοι και μια μονάχα), που η αδιάκοπη επανάληψή τους, κάνει να γίνονται μονότονοι και σαν χορεύονται δείχνουν πως έχουν μόνο αρχή, δίχως νάχουν μουσικό τέλος, γιατί η μουσική τους είναι πάντα η ίδια, ταιριασμένη πάνω σε ομοιόμορφα μετρικώς δίστιχα. Στο σημείο αυτό, τολμάω να εκφράσω την ταπεινή μου γνώμη, και να υποστηρίξω πως αίτια της μουσικής μα και χορευτικής αυτής μονοτονίας και φτώχιας, είναι το ότι οι χοροί αυτοί είναι «τραγουδιστοί χοροί». Γίνηκε πρώτα το τραγούδι σε δίστιχα ομοιόμορφα, και πάνω στο πρώτο δίστιχο ταιριάστηκε η μουσική. Κι έτσι η μουσική επαναλαμβάνετε πάντα η ίδια – κι αναγκαστικά οι ίδιοι βηματισμοί, ο ίδιος απαράλαχτος χορός – πάνω σε ατέλειωτα δίστιχα, που μετρικώς είναι ίδια με το πρώτο που χρησιμοποιείται σαν πρότυπο. Το μεγάλο αυτό μειονέκτημα, δίνει την εντύπωση στο θεατή, πως οι χορευτές, χορεύουν «εις το διηνεκές», κι αναρωτιέται πότε θα τελειώσουν, ώσπου πια, κόβουν το χορό σε όποιο δίστιχο θέλουν, την ώρα που απ’ το λαχάνιασμα δε βαστάν πιότερο. Έτσι όλο το ξετύλιγμα των χορών αυτών, και ξεχωριστά το φινάλε δεν έχει καμιά αισθητική ποικιλία. 

   Στον Σαμιώτικο όμως χορό, δεν γίνετε αυτό. Ο Σαμιώτικος έχει το προνόμιο να μην έχει δυο στροφές όπως οι άλλοι ελληνικοί, ούτε τρεις ούτε καν τέσσερις, μα έχει πέντε στροφές, ολότελα διαφορετικές η μια από την άλλη. Δε χορεύετε όπως οι άλλοι χοροί, πάντα με τους ίδιους βηματισμούς, και δεν κόβεται με την θέληση των χορευτών.

   Με τις πέντε του μουσικές στροφές, σφιχτοδεμένες, φανερώνει μια οντολογική αυτοτέλεια, μια εσωτερική αυτονόμηση, που την κάνει να φεγγοβολά και να στέκεται σαν ένας πολυποίκιλος χορός, πούχει αργόσυρτη αρχή, το περπάτημά του ξετυλίγεται σε κάθε στροφή και πιο γρήγορα, ώσπου κοντοφτάνοντας το τέλος, μεθάει κυριολεκτικά, παίρνει ένα διονυσιακό οίστρο ξεφρενιασμένου πηδηχτού, και κόβεται μέσα σ’ ένα αποκορύφωμα σβελτοσύνης. Η όλη υφή των πέντε στροφών, έχει την αγωγή ενός μουσικοχορευτικού κρεσέντο – κλασσικής μορφής – που στις πέντε αυτές διαδοχικές στροφές θα πρέπει μουσικά, να δοθεί ο χαρακτηρισμός της αγωγής «Λάργκο» «Αντάντε» «Αλλέγκρο» «Πρέστο» και «Πρεστίσσιμο» που όσο πάει γίνεται πιο πρεστίσσιμο στο τέλος.

   Έχει λοιπόν το προνόμιο να μας δίνει και να μας δείχνει, πέντε διαφορετικές στροφές με διαφορετική μουσική και διαφορετικούς βηματισμούς μα πούχουν όμως ομοιογένεια κι αλληλουχία μουσικοχορευτικού ύφους και μορφολογικό σύνδεσμο, που όπως ξετυλίγονται συνταιριασμένες και σφιχτοδεμένες δείχνουν την εικόνα πως η μια προετοιμάζει την άλλη, και θα μπορούσε νάλεγε κανείς, πως μοιάζουν σαν μουσικές «καθυστερήσεις» που το αυστηρό αρμονικό τις θέλει «προετοιμασμένες»…Εκτός όμως, απ’ τη μουσική και βηματική ποικιλία, υπάρχει και η θεαματική. Οι χορευτές δεν πιάνονται σ’ όλες τις στροφές με τον ίδιο τρόπο. Στις πρώτες τρεις, κρατιούνται απ’ τις παλάμες – ο πρώτος με το μαντίλι – λιγάκι ξέμακρα ο ένας απ’ τον άλλο. Μα απ’ τη τέταρτη, πούνε χαρακτηριστική προετοιμασία της τελευταίας, αγκαλιάζονται όλοι σφιχτά απ’ τους ώμους, κι αποτελούνε ένα χορευτικό κύκλο γεμάτο ζωντάνια, φωτιά και παλμό.

   Το διαλεχτό αυτό προνόμιο του χορού μας, πρέπει να το αποδώσουμε σ’ ένα άλλο παρόμοια μεγάλο προνόμιό του: Πως ο χορός αυτός δεν είναι χορός «τραγουδιστός» όπως όλοι οι ελληνικοί. Ο Σαμιώτικος χορός, δεν έχει λόγια. Έχει μόνο την πολυποίκιλη μουσική του. Και τη μουσική αυτή την έσωσε και τη φύλαξε ως τα χρόνια μας η παράδοση. Άγνωστη η εποχή της δημιουργίας του. Μα πάντα πρέπει να δεχτούμε, πως δε θάνε πολύ μακρινή, ωστόσο όμως σ’ εποχή που υπήρχανε μουσικά όργανα για να τον παίζουν. Γιατί δεν μπορούμε να φανταστούμε, πως τον τραγουδούσανε με το «τραλαλα» μήτε οι χορευτές – πράμα απόλυτα αδύνατο στη γρήγορη αγωγή του – μήτε οι απ’  έξω. Στα 1821 χορευότανε ο χορός αυτός. Την εποχή του λοιπόν, πρέπει να τοποθετήσουμε πολύ προτήτερα απ’ το 1800, στον 18^ο αιώνα κι αυτό μας δίνει ακόμα μια σπουδαία απόδειξη, πως οι Σαμιώτες, σαν νησιώτες, ήταν από τότε πολύ πολιτισμένοι – παρισινούς του Αιγαίου τους βάφτισε τελευταία ο Σπ. Μελάς – για νάχουν σε χρήση μουσικά όργανα, έτσι που δε χρειάστηκε να βάλουν λόγια στο χορό τους, για να τραγουδιέται όπως οι άλλοι χοροί. Πάνω στη μουσική του χορού αυτού ταίριαξε εμπνευσμένους στίχους ο Σαμιώτης ποιητής και μεταφραστής της Οδύσσειας μακαρίτης Ζήσιμος Σίδερης, τον καιρό που ενώθηκε η Σάμος με την Ελλάδα (1912 – 1913), κι από τότε τραγουδιέται πια και με λόγια.

 

   Οι στίχοι του ποιήματος του Ζήσιμου Σίδερη που τραγουδιέται ο Σαμιώτικος χορός, που για να ταιριάσει με τη μουσική αναγκάστηκε ο ποιητής να δώσει διαφορετικό μέτρο σε κάθε τετράστιχο ή τρίστιχο και είναι:

   

Η ΛΕΥΤΕΡΙΑ.

Βάγια στρώστε και λουλούδια

και με χαρωπά τραγούδια

σύρτε τώρα το χορό

το χορό παιδιά.

Στο νησί του Πυθαγόρα

σαν τον ήλιο λάμπει τώρα

κι όλα τα χρυσώνει η λευτεριά.

Σβήνουν της σκλαβιάς τα θάμπη

πέλαγα βουνά και κάμποι

στήνουν πανηγύρια

πανηγύρια και χαρές.

Στ’ απαλόστρωτα ακρογιάλια

την υμνούν τα μαϊστράλια 

και πουλιά στου Κέρκη τις πλαγιές.

Με τα μάγια που σκορπά

γίνονται όλα χαρωπά,

λάμπει απ’ τη φεγγοβολή

Δύση και Ανατολή

Άνοιξη ήρθε τώρα

βάγια και δροσούλες

στο χορό λεβέντες

και Σαμιωτοπούλες.

Μες τη μακρυνή μας γη

πρόβαλε καινούρια αυγή

και φωτίζει όπου περνά

κάμπους πέλαγα βουνά.