Η καρδιά μιας Εταίρας.

                                         

 

                                          Η καρδιά μιας Σαμίας Εταίρας.

                   Απ’ το βιβλίο του Κ Ι. Πτινη, «Μια άλλη Σάμος».

 Ο Επ. Σταματιάδης στο πρώτο τόμο των «Σαμιακών» του και στο κεφάλαιο των ενδόξων τέκνων της Σάμου μνημονεύει μια ονομαστή σαμιώτισσα που διακρίθηκε σαν Εταίρα στην Αθήνα, την Βακχίδα. Και άλλες γυναίκες σαμιώτισσες αναφέρονται σαν Εταίρες κατά την εποχή εκείνη, υπάρχουν μάλιστα και επιγράμματα, αλλά οι αρχαίοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μόνο με τη Βακχίδα. Αυτό σημαίνει ότι  κατά την μόρφωσιν, την ψυχήν και τα σωματικά  χαρίσματα δεν έμοιαζε με τις άλλες, όπως δεν έμοιαζαν, κάθε μια στην εποχή της, η Ασπασία η Μιλησία, η πασίγνωστη φίλη του Περικλή, η Λαϊς η Κορινθία, η Φρύνη, η Γλυκέρα κ. α.

   Οι Εταίρες κατά την αρχαιότητα ηταν κάτι το επιτρεπόμενο, κάτι το αναπόσπαστον της ομαλής ζωής μιάς  πολιτείας και συντελούσαν με το πνευματικόν, το ψυχικόν – και το σωματικόν – κάλος τους στη πρόοδον  του όλου βίου των Ελλήνων. Τα ήθη δεν ήσαν καθώς τα σημερινά, ο δε γάμος γινόταν για την απόκτησι νομίμων τέκνων, «του παιδοποιείσθαι γνησίως» λέγει ο Δημοσθένης. Ήταν δε απαραίτητος. άσχετα  με το ότι  οι γνώμες διέφεραν και άλλοι θεωρούσαν αυτόν ευτυχίαν  και άλλοι δυστύχημα προ παντός όταν τα παιδιά ήτον κορίτσια, «κτήματα χαλεπά και δυσδιάθετα». Ο Όμηρος γραφει ότι «ευτυχής ο ζων και θνήσκων άνευ συζύγου και τέκνων» ο Σωκράτης όταν ρωτήθηκε ποιοι απ’ τους ανθρώπους μετανοούν απήντησεν «οι νυμφευόμενοι», ο Δημόκριτος δε απαντών εις ερώτησιν φίλου του δια τον γάμον του με κοντήν γυναίκα είπε «διότι ζητών το κακόν επέλεξα το ελάχιστον δυνατόν». Και ο Σόλων ακόμα όταν πιεζόταν να βάλει φόρο στους άγαμους αρνήθηκε. «Χαλεπόν φορτίον η γυνή είπε. Άλλοι επαινούν και συνιστούν τον γάμο, τονίζουν όμως ότι οι γυναίκες πρέπει να μένουν σπίτι.

   Μέσα στην κοινωνία αυτή οι Εταίρες έδρασαν, θαυμαζόμενες για την πνευματική τους καλλιέργεια και το κάλος τους, η ιστορία δε μας μιλεί για έξοχες γυναίκες των οποίων ο ρόλος στην καθόλου εξέλιξη του Ελληνικού πολιτισμού υπήρξε μέγας. Μια από τις γυναίκες αυτές υπήρξε και η Σάμία Βακχίς, η Εταίρα με τους μεγάλους έρωτες και την μεγάλη, την ευγενική καρδιά, που απασχόλησε τον Αθήναιο και που επιστολές της διέσωσε ο Αλκίφρον. Και τούτο γιατί όλοι την παραδέχονται σαν γυναίκα με θαυμάσιο χαρακτήρα, τιμιωτάτην (άσχετα εαν ήταν Εταίρα) με ευγενεστάτη ψυχή και μόρφωση καταπληκτική.  

   Την ευγένειαν της ψυχής της μαρτυρεί τούτο. Ο εραστής της την εγκατέλειψε κάποτε γιατί ένοιωσε σφοδρό πάθος για κάποιαν άλλην, την Πλαγγόνα την Μιλησία. Η τελευταία τότε για να του ανταποδώσει την αγάπη του εζήτησε να της φέρει σαν δώρο το περιδέραιο της Βακχίδας, που φημιζόταν σαν το πιο εξαίρετο της εποχής για την αξία του και την ομορφιά του, κάτι δηλαδή το αδύνατο. Όταν όμως η Βακχίδα άκουσε τον νέον να την παρακαλεί και αντελήφθηκε τον μεγάλο του έρωτα προς την Πλαγγόνα για τον οποίο κινδύνευε να καταστραφή, του έδωκε πρόθυμα το ζητούμενο από την αντίζηλό της περιδεραιο. Και αυτή κατάπληκτη έσπευσε να γνωρίσει την Βακχίδα και να γίνει φίλη της.

   Την τιμιότητα εξ άλλου απεικονίζει ομού με την έκταση της αξιοπρεπείας της η επιστολή της προς την Φρύνη μετά την αθώωσιν της, που καθώς είναι γνωστόν εκινδύνευσε να καταδικαστεί σε θάνατο και σώθηκε την τελευταία στιγμή χάρις στην αγόρευση του Υπερίδη και την χειρονομίαν του να την εμφανίσει την κατάλληλη στιγμή σχίζοντας τον χιτώνα της, γυμνή προ των δικαστών επιδεικνύοντας το κάλος της. Η επιστολή αυτή που παρουσιάζει και τα πνευματικά χαρίσματα της Βακχίδας απευθύνεται προς την Φρύνη και διασώθηκε από τον Αλκίφρονα.

   «Δεν εθλίβην τόσον πολύ διά τον κίνδυνον όν διέτρεξες φιλτάτη, όσον ηυχαριστήθην διότι πονηρού μεν απηλάγης εραστού, χρηστόν δε εύρες Υπερίδην να ερασθής. Διότι η δίκη σου εγένετο και προς ευτυχίαν σου, εφ’ όσον εκ’ ταύτης έγινες διαβόητος, όχι μόνον εν Αθήναις αλλά και εις όλην την Ελλάδα. Και ο μεν Ευθίας  θα τιμωρηθεί αρκούντος στερούμενος σε. Ούτος  οδηγηθείς εκ της εμφύτου αμάθειας υπερέβει το μέτροον της ερωτικής ζηλοτυπίας. Και τώρα ασφαλώς είναι περισσότερον ερωτευμένος μαζί σου παρά ο Υπερίδης. Ούτος δικαίως υπερηφανεύεται δια την υπέρ σου συνηγορίαν, ο δε άλλος προθύμως θα σοι προσφέρει παρακλήσεις και χρυσόν. Προσεχε φιλτάτη μου, μη παραλείψεις παν ότι  οφείλεις χάριν της αξιοπρεπείας των Εταίρων. Ούτε τον Υπερίδην να παραγκωνίσεις όστις σου απέδωσε την ελευθερίαν και την ζωήν, υποκύπτουσα εις τας ικεσίας του Ευθίου, αλλ’ ούτε λέγοντας ότι εάν δεν απέβαλες τον χειτονίσκον και επεδείκνυες το στήθος προς τους δικαστάς δεν θα συνέβαλεν εις την αθώωσιν ο ρήτωρ, πρέπει να πιστεύεις. Και τούτο διότι μόνον η συνηγορία εκείνου εύρε την κατάλληλον στιγμήν δια την υπέροχον χειρονομίαν».

   Ο αναφερόμενος σαν κατήγορος της Φρύνης ρήτορας Ευθίας είχε ζητήσει τον έρωτα της περικαλλούς  εταίρας αλλά η τελευταία αρνήθηκε. Τότε αυτός εξεμάνη για την προσβολή και ενήγαγε την Φρύνη στην «Ηλιαία» επί ασεβεία , πράξιν τιμωρουμένην με δήμευσιν, εξορίαν ή θάνατον. Ποια ήταν η ασέβεια που διέπραξεν η Φρύνη άγνωστος. Μάλλον κατά τα Ελευσίνια μυστήρια εμφάνισίς της τελείως γυμνής ενώπιον χιλιάδων προσκυνητών που την χειροκρότησαν σαν Θεά και των δύο περιφήμων καλλιτεχνών Απελλή και Πραξιτέλη που εδημιούργησαν εμπνευσθεντες ο πρώτος την Αναδυομένην  Αφροδίτην, ο δεύτερος δε την Κνιδίαν Αφροδίτην. Το πρώτο αριστούργημα αγόρασεν από την Κω και το Ασκληπιείον ο Αυτοκράτορας Οκτάβιος αντί εκατον ταλάντων το δεύτερον όμως αρνήθηκαν να το πωλήσουν οι Κνιδιοι εις τον Βασιλέα της Βιθυνίας Νικομήδην αν και είχαν τεράστιον δημόσιον χρέος.

   Η δίκη αυτή θεωρήθηκε δίκη όλων των Εταιρών η απόφασις χαιρετίσθηκε όχι μόνο από τους Αθηναίους αλλά και από το Πανελλήνιον. Το δικαστήριον, η «Ηλιαία» ήταν από το πρωί κατάμεστο με επί κεφαλής δε την Βακχίδα παρακολούθησαν την δίκην και εκίνησαν πάντα λίθον προς αθώωσιν της Φρύνης όλες οι Εταίρες. Ο Αλκίφρον έχει διασώσει και την ευχαριστήριον προς τον Υπερίδης επιστολήν της Βακχίδος εις την οποίαν γράφει:

   «Όλαι αι Εταίραι της πόλεος αυτής  και κάθε μία χωριστά σου οφείλομεν χάριτας ως και η Φρύνη. Διότι ναι μεν το κατηγορητήριον του Ευθία ήτο μόνο κατ’ αυτής αλλ’ ο κίνδυνος ήτο εναντίον όλων μας…..».

   Η Βακχίς απέθανε νέα και ενώ συζούσε με τον ρήτορα Μενεκλείδη. Του ήταν τόσο πιστή και αφοσιωμένη ώστε ο ρήτορας αγγέλοντας στον φίλον του  Ευθυκλή τον θάνατό της να του γράφει τα εξής:

   «Απεθανεν η καλή μου Βακχίς, φίλτατε Ευθυκλή. Απέθανεν και μου άφησε πολλά δάκρυα και ανάμνησιν έρωτος όχι πονηρού αλλ’ ηδυτάτου. Ουδέποτε θα λησμονήσω τη Βακχίδα οσοδήποτε και αν παρέλθει καιρός. Πόσην συμπάθειαν επέδειξε! Διηγοέμενος κανείς τα καλά της δεν αδικεί τον βίον των Εταίρων. Όφείλουν να συνέλθουν όλαι παντού, και να της στήσουν εικόνα εις το ιερόν  της Αφροδίτης ή των Χαρίτων. Τούτο θα είναι προς τιμήν των. Διότι το υπό όλων θρυλούμενον, ότι είναι πονηραί, άπιστοί, αποβλέπουσαι εις το συμφέρον των μόνον, ότι ανήκουν εις τον διαρκώς δίδοντα, ότι εις τον μετ’ αυτών συγκατοικούντα γίνονται αιτίαι κακού μόνον, πάντα ταύτα δεν είναι ειμή συκοφαντία άδικος δι’ αυτήν και καθαρά βλασφημία.

   Ουδέποτε θα γεννηθεί άλλη καλλιτέρα εκείνης. Τι ευγένεια ψυχής αξίζουσα καλλιτέρας τύχης.

   Απέθανεν όμως και κοιμάται μόνη η Βακχίς. Τι αδικία, ώ φίλαι Μοίραι αφού έπρεπε και εγώ να συναποθάνω! Αλλ’ εγώ μεν περιτρέχω και τρώγω και συνομιλώ με τους φίλους, η δε δεν δύναται πλέον να με κοιτάξει με τα φωτεινά μάτια της μειδιώσα, ούτε να διανυκτερεύσω πλέον μαζί της δύναμαι και να απολαύσω το νέκταρ των χειλέων της επί των οποίων εκάθητο η Πειθώ. Όλας τας χάριτας της Αφροδίτης, τας είχεν εκείνη. Τα κατά τα συμπόσια γλυκύτατα άσματά της εχάθησαν πλέον ως και αι δια των ελεφαντίνων χειρών της κρούσης της λύρας. Η ευνοουμένη των Χαρίτων κείται πλέον κωφή ως λίθος και στάκτη, ενώ η Μεγάρα, η χυδαία εταίρα ζει αυτή ήτις εσύλησεν ανηλεώς τον Θεαγένην. Η δε Βακχίς, η τόσον φιλοστόργως αγαπήσασα τον εραστήν, απέθανε. Μετά χαράς θρηνολογώ προς σε, φίλτατε Ευθυκλή, διότι μου είναι γλυκύ να ομιλώ και να γράφω δι’ εκείνην αφού δυστυχώς δεν μου απέμεινε πλέον ειμή η ωραία ανάμνησής της . Χαίρε».