Ο Ασκητισμός και Μοναχισμός στον Κέρκη

         Ο Ασκητισμός και Μοναχισμός στον Κέρκη

Από γραπτές πηγές, από εκκλησάκια και μοναστήρια που σώζονται, ή απ’ τα ερείπιά τους κι από άλλες ακόμα ενδείξεις που υπάρχουν, φαίνεται ότι ο ασκητισμός αρχικά και ο μοναχισμός κατόπιν άρχισε ν’ αναπτύσσεται στη Σάμο και κυρίως στον Κέρκη, απ’ τον 4^ο μ.Χ. αιώνα, σε συνδυασμό με το όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας και το Άγιο Όρος. Αναφέρεται ότι λίγο πριν την ερήμωση του νησιού, μόνο στις νοτιοδυτικές περιοχές, ζούσαν πεντακόσιοι  περίπου μοναχοί και ασκητές και περί τους χίλιους σ’ ολόκληρο το υπόλοιπο νησί.

Ζούσαν σε καλύβες, σπηλιές, τρύπες, αλλά και σε μικρά μοναστήρια. Αυτοί πολύ πριν την ερήμωση, ίδρυσαν την Παναγία την Μακρινή και την Αγία Τριάδα, τον Άγιο Χαράλαμπο νοτιοδυτικά της Καλλιθέας, που σήμερα είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή, τον Άγιο Γεώργιο, βορειοανατολικά των Δρακαίων, την Παναγία του κακοπέρατου, την Σαραντασκαλιώτισα, την Βαγγελίστρα κι άλλα ακόμα, που τα ίχνη τους χάθηκαν. Στα περισσότερα απ’ αυτά, φαίνονται γύρω τους ίχνη από θεμέλια κελιών, που φανερώνουν ότι υπήρξαν παλιά μοναστήρια. Τις τοιχογραφίες που υπήρχαν, δεν τις κατέστρεψε τόσο ο χρόνος κι αρκετές έχουν διασωθεί, τις περισσότερες τις κατέστρεψε η άγνοια των ανθρώπων στη προσπάθειά τους να επισκευάσουν, να εξωραΐσουν και να περιποιηθούν τα εκκλησάκια αυτά.

Μεταγενέστερο είναι το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, δυτικά του Μαραθοκάμπου, που προϋπήρχε του 1666, αφού αναφέρεται απ’ τον Γεωργειρήνη στη περιγραφή της Σάμου κι ήταν μετόχι της Μονής Πάτμου. Πιο πρόσφατο ακόμα, είναι το γνωστό σ’ όλους μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα. Χτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλιού μοναστηριού, όπως αναφέρεται, απ’ τον Ισίδωρο Κυριακόπουλο το 1867, ή το 1869 κι αργότερα, ο υποτακτικός του Κάλλιστος το αφιέρωσε στον Πανάγιο Τάφο που ανήκει μέχρι σήμερα. Έχει νοικιαστεί από ιδιώτη και διατηρείται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, τόσο το μοναστήρι, όσο και ο περιβάλλον χώρος, τον οποίο τα άφθονα νερά και η πλούσια βλάστηση τον κάνουν να είναι απ’ του ωραιότερους του νησιού.

Ο Ισίδωρος Κυριακόπουλος, γεννήθηκε στο Μαραθόκαμπο το 1819 κι έγινε μοναχός στη μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Πάτμο το 1839. Η φήμη του ήταν μεγάλη και σε ηλικία 39 χρόνων τον κάλεσαν και ανέλαβε την ηγουμενία στη μονή της Ευαγγελίστριας στην Ικαρία. Απ’ την Ικαρία ήρθε στη Σάμο κι έχτισε το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη. Το 1871 τον κάλεσαν κι έγινε ηγούμενος στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Καρλόβασι, παραδίδοντας το μοναστήρι στον Κάλλιστο ανέλαβε την ηγουμενία της μονής της Μεγάλης Παναγίας, όπου και πέθανε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1882. Ο Ισίδωρος είχε επηρεαστεί απ’ τους Κολυβάδες, που είχαν έρθει στο Μαραθόκαμπο κι ακολουθούσε τον Αγιορείτικο κοινοβιακό τρόπο μοναχισμού. Στη Μεγάλη Παναγία καθιέρωσε μάλιστα το άβατο των γυναικών, κατά τα Αγιορείτικα πρότυπα και κατασκεύασε ειδικό οίκημα για την παραμονή κι εξυπηρέτησή τους.

Πνευματικό παιδί του Ισίδωρου υπήρξε κι’ ο ιερομόναχος Μακάριος Αντωνιάδης, που γεννήθηκε κι’ αυτός στο Μαραθόκαμπο το 1841. Έγινε μοναχός στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στην Ικαρία, ηγούμενος στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Καρλόβασι, απ’ όπου πήγε στη Πάτμο και πέθανε το 1935.    

 

Κάθε Κυριακή μαζευόταν στη περιοχή της σημερινής Αγίας Κυριακής, για να λειτουργηθούν, να εξομολογηθούν, να κοινωνήσουν, να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και ν’ ανταλλάξουν σκέψεις και παίρνοντας δύναμη, πήγαινε το βράδυ ο καθένας στο κονάκι του, την σπηλιά του, την τρύπα του, ή την καλύβα του. Η συνάθροιση αυτή, επειδή γινόταν κάθε Κυριακή, όπως και η περιοχή πήραν το όνομα Κυριακό και στα θεμέλια παλιότερης εκκλησίας χτίστηκε πολύ αργότερα η εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Μέχρι πρότινος γύρω απ’ την εκκλησία αυτή, όπως αναφέρεται, υπήρχαν θεμέλια κελιών και λίγο παραπέρα υπήρχε κι άλλη, αφιερωμένη στο Άγιο Γεώργιο.

 

Μεταξύ αυτών υπήρξαν άνθρωποι μεγάλης μόρφωσης. Κάπου εδώ έζησαν και πέθαναν και οι τρεις την ίδια μέρα, ο Γρηγόριος, ο Θεόδωρος κι ο Λέοντας, που γιορτάζεται η μνήμη τους στις 24 Αυγούστου, ο Ρουφανός, ο Μέσρωπος κι ο διασημότερος όλων, ο Όσιος Παύλος ο νεώτερος, του οποίου ο τάφος και το εκκλησάκι του βρίσκονται κάτω απ’ την σπηλιά της Σαραντασκαλιώτισας και γιορτάζεται στις 15 Δεκεμβρίου.

Ο Όσιος αυτός έζησε κατά την εποχή του Βασιλείου του Μακεδόνα, ή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και ασκήτευε στο όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας και κατά τον βιογράφο του, «….ευρίσκοντας καράβι υπήγεν εις την Σάμον και, αναβαίνοντας εις ένα όρος όπου κράζουσι Κέρκην, ήθελε να υπάγη εις το σπήλαιον, όπου εκατοίκα πάλαι ο Πυθαγόρας εκείνος ο φιλόσοφος και επειδή ήταν ο τόπος κρημνώδης και η ανάβασις δύσκολος, έμεινεν εις ένα τόπον κατώτερον του σπηλαίου και εκεί τω Κυρίω προσηύχετο».

Ο Εντουάρν Μπρην, στο βιβλίο του «Πυθαγόρας» εκδόσεις Κάκτος σελίδα 41, γράφει: «Αμέσως μετά την επιστροφή του (του Πυθαγόρα στη Σάμο), λένε, άρχισε πάλι να διδάσκει Μιλούσε σε κάποιο φυσικό πλάτωμα, ενώ ο ίδιος και μερικοί επίλεκτοι μαθητές του κατοικούσαν σε σπηλιές» και στη σελίδα 134 αναφέρει: «Μια απ’ τις επιρροές του πυθαγορειανισμού που θα πρέπει να παραδεχτούμε και να αναγνωρίσουμε είναι η επιρροή στη χριστιανική θεολογία και το μυστικισμό. Η επιρροή αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική και ίσως εντελώς απρόσμενη, αφού κι’ ο Πυθαγόρας, όπως ο Πλάτων και ο Σωκράτης, περιλαμβάνεται ανάμεσα στους prisci theologi (αρχαίους θεολόγους).» Ο φιλόσοφος και μάρτυρας της χριστιανικής εκκλησίας Ιουστίνος έλεγε «πάντες οι μετα λόγου ζήσαντες προ Χριστού χριστιανοί εισί» κι ο Πυθαγόρας μαζί με άλλους Έλληνες φιλόσοφους, εικονίζονται μαζί με αγίους στις τοιχογραφίες του καθολικού της μονής της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος

  Το ίδιο αναφέρει κι’ ο Γεώργιος Σακελλαρίου, καθηγητής της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο βιβλίο του «Πυθαγόρας ο διδάσκαλος των αιώνων» Αθήνα 1962, ο οποίος στη σελίδα 46 και στη σελίδα 336 γράφει ότι ο Χριστιανικός Μοναχισμός και οι θρησκευτικές κοινότητες είχαν σαν πρότυπο τον Πυθαγόρειο τρόπο ζωής. Κι  ο Φώτιος Σχοινάς σε κείμενο που διαβάστηκε στο τρίτο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Φιλοσοφίας, στο Πυθαγόρειο τον Αύγουστο του 1991 έγραφε, «Ακόμη όλος ο σκοπός της ασκητικής βιοτής τόσο στους Πυθαγορείους όσο και στο Χριστιανισμό είναι η ‘’ομοίωσις Θεώ’’.»

Όλα αυτά φανερώνουν την μεγάλη επιρροή του Πυθαγορειανισμού στο Χριστιανισμό και  τείνουν ν’ αποδείξουν ότι  η χρησιμοποίηση της σπηλιάς αυτής απ’ τον Πυθαγόρα, είναι ιστορικό γεγονός, και κλασική περίπτωση, όπου ο θρύλος και η ιστορική αλήθεια συμπίπτουν. Ακόμα δε ότι δεν κατέφυγε σ’ αυτή για ν’ αποφύγει τους διώκτες του, όπως λέγεται, αλλά κατέφευγε εκεί στην ερημιά και την αγριάδα της φύσης κι αφιέρωνε τον εαυτό του στις υψηλές του μελέτες, ότι ακριβώς έκαναν στις ίδιες αυτές κακοτράχαλες και δύσβατες περιοχές, οι κατοπινοί ασκητές και καλόγεροι.

Με το κίνημα των Κολυβάδων τον 18^ο αιώνα, στο Άγιο Όρος, εδώ κάτω στην Αγία Κυριακή κατέφυγαν ο Χιώτης Ιερομόναχος Νήφων με τους Γρηγόριο, Ανανία, Αγαθάγγελο και Ιωσήφ, έμειναν κάποιο διάστημα κι από εδώ πήγαν στη Λέρο, για να καταλήξουν τελικά στην Ικαρία. Εκεί με την οικονομική βοήθεια του δασκάλου του και επισκόπου Κορίνθου Μακάριου Νοταρά, του κατοπινού Αγίου Μακαρίου ίδρυσαν το Μοναστήρι του Ευαγγελισμού Λευκάδας το 1775. Το μοναστήρι αυτό χτίστηκε απ’ τους Μαραθοκαμπίτες τεχνίτες αρχιμάστορες και  αρχιτέκτονες για την εποχή εκείνη, Δημήτριο Σουλτάνη και Θεόδωρο Κατζάδα, («Εκκλησία της Ικαρίας,» Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννη σελίδα 79), τους οποίους προφανώς θα είχαν γνωρίσει απ’ όταν βρισκόταν σ’ αυτές εδώ τις περιοχές.

Εκτός απ’ αυτούς κι άλλοι ήρθαν στο Μαραθόκαμπο, όπου παρέμειναν και προσέφεραν πολλά στο χωριό. Ένα απ’ τα έργα τους, είναι και το γυναικείο μοναστηράκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η γνωστή μας Παναϊτσα, που με την συνδρομή των κατοίκων φυσικά, χτίστηκε στα θεμέλια άλλης παλιότερης εκκλησίας το 1819 και μέχρι το 1887, όταν μετατράπηκε σε γυναικείο μοναστήρι, λειτουργούσε σα γηροκομείο και φιλανθρωπικό ίδρυμα.