Η Μεσογειακή χλωρίδα.

                  Η Μεσογειακή χλωρίδα.

Σαν μεσογειακό κλίμα θα πρέπει να θεωρηθεί μια μεταβατική κατάσταση που δημιουργείται ανάμεσα στο εύκρατο ηπειρωτικό της Ευρώπης και το ξηρό και θερμό της Αφρικής. Το όριο της ελιάς προς βορά και των πρώτων φοινικώνων προς νότο. Μπορούμε ακόμα να πούμε ότι το μεσογειακό κλίμα περιορίζεται σε μια λωρίδα γης μεταξύ 32⁰ και 40⁰ βορείου πλάτους και ύψους μέχρι 600m κι αυτή είναι η ζώνη της ελιάς, του δένδρου που επιβιώνει σ’ αυτές αποκλειστικά τις περιοχές.

Ειδικότερα κατά τους μετεωρολόγους, στο μεσογειακό κλίμα πρέπει το ύψος των βροχοπτώσεων να κυμαίνεται μεταξύ 255 mm στις ξηρές περιοχές και 900 mm στις υγρές και το 65% να πέφτει τους τρείς χειμερινούς μήνες. Η μέση θερμοκρασία τους θερινούς μήνες να κυμαίνεται 20⁰ έως 24⁰  και του χειμώνα από 4⁰ έως 7⁰ ενώ οι θερμοκρασίες παγετού, κάτω του  0⁰C, δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 3% των ωρών του έτους. Χαρακτηριστικό του μεσογειακού κλίματος είναι το ξηρό και θερμό καλοκαίρι.

Υπάρχουν κι άλλες περιοχές με Μεσογειακό κλίμα, βρίσκονται κι αυτές μεταξύ των παραλλήλων 32⁰ και 40^ο και στα δυο ημισφαίρια, αποτελούν το 1% της επιφάνειας της γης και απαντώνται στην Καλιφόρνια, στη Χιλή, την νότια Αφρική και την Αυστραλία.

Για τα φυτά της Μεσογείου η δύσκολη περίοδος δεν είναι ο χειμώνας με τα κρύα και τους παγετούς, αλλά το μακρύ, θερμό και άνυδρο καλοκαίρι. Για να επιβιώσουν στις αντίξοες αυτές συνθήκες, κατά την μακροχρόνια εξέλιξή τους ανάπτυξαν μηχανισμούς και στρατηγικές για ν’ αντιμετωπίζουν την ζέστη, την ξηρασία. Με βάση τους μηχανισμούς αυτούς μπορούμε να τα κατατάξουμε στις επόμενες ομάδες.

Τα Θερόφυτα, είναι η πιο πολυπληθής ομάδα, με 3000 περίπου είδη και περιλαμβάνει τα μονοετή λεγόμενα φυτά που περνούν την ξηρή και θερμή περίοδο του καλοκαιριού με μορφή σπόρου. Φυτρώνουν, με τα πρωτοβρόχια, αναπτύσσονται τον χειμώνα και την Άνοιξη, ακολουθεί η ανθοφορία, η καρποφορία, για ξηραθούν τους πρώτους μήνες του καλοκαιριού.     

Τα πιο γνωστά είδη αυτής της ομάδας είναι τα Αγρωστώδη, τα Ψυχανθή, τα χαμομήλια, οι μαργαρίτες, ο ζοχός, οι παπαρούνες.

Άλλη ομάδα είναι τα λεγόμενα γεώφυτα. Αυτά την δυσμενή περίοδο την περνούν μέσα στο έδαφος με μορφή βολβού ή κονδύλου. Με τις πρώτες υγρασίες του φθινοπώρου, οι κόνδυλοι ή οι βολβοί, βγάζουν νέο βλαστό κατευθείαν απ’ το έδαφος, ανθοφορούν και νωρίς το καλοκαίρι, με τις πρώτες ζέστες ξηραίνεται το υπέργειο τμήμα, για να επαναληφθεί ο κύκλος το επόμενο έτος. 

Οι Ανεμώνες, τα Κυκλάμινα, οι ίριδες, οι κρόκοι, οι ορχιδέες και πολλά άλλα ανήκουν σ’ αυτή την ομάδα.

Στην ίδια ομάδα ανήκει και το είδος Moscari. kercis, ενδημικό φυτό του Κέρκη.

Η σπουδαιότερη ομάδα είναι τα φανερόφυτα. Στην ομάδα αυτή ανήκουν τα δένδρα και οι θάμνοι, που σχηματίζουν διαπλάσεις, γνωστές με το Γαλλικό όνομα maquis. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται το εξελληνισμένο Γαλλικό όνομα μακκία και στη Σάμο είναι γνωστές με την ονομασία δαγριά.

Οι διαπλάσεις αυτές που αποτελούνται από αγριελιές, πουρνάρια, κουμαριές, σκίνους, χαρουπιές και πολλά άλλα, έχουν τρόπους να ξεφεύγουν απ’ τα προβλήματα της ξηρής περιόδου

Τα φυτά αυτά για να προστατευθούν απ’ την ζέστη και την ξηρασία του καλοκαιριού έχουν φύλλα μικρά, και σκληρά, καλυμμένα με κηρώδεις ουσίες στη πάνω επιφάνεια και χνούδι στην κάτω, όπου υπάρχουν τα στομάτια, εμποδίζοντας την υγρασία να διαφύγει. Σε πολλά η πάνω επιφάνεια των φύλλων είναι γυαλιστερή για ν’ αντανακλά την ηλιακή ακτινοβολία και σ’ άλλα είναι όρθια μειώνοντας έτσι την γωνία πρόσπτωσης της ηλιακής ακτινοβολίας εμποδίζοντας την υπερθέρμανση.  

Για την εξασφάλιση νερού, φροντίζουν περισσότερο για την ανάπτυξη του ριζικού τους συστήματος, παρά για τους βλαστούς τους, που είναι πλούσιο, βαθύ και πολλές φορές φτάνει σε βάθος ακόμα και 60 μέτρα. Εκμεταλλεύονται μεγάλους όγκους εδάφους κι απορροφούν κάθε ίχνος υγρασίας που υπάρχει σ’ αυτό. Για παράδειγμα, το φυτάριο που φυτρώνει από ένα σπόρο βελανιδιάς, όταν ακόμα έχει δυο μικρά φύλλα και ύψος τρία εκατοστά, η ρίζα του φτάνει τα 50.

Άλλη προσαρμογή των φυτών αυτών, είναι η ικανότητά τους να σταματούν την φωτοσύνθεση και την διαπνοή τους μόλις οι συνθήκες ξηρασίας υπερβούν κάποια όρια, έτσι τα στομάτια κλείνουν, περιορίζοντας τις απώλειες νερού στο ελάχιστο.

Φρύγανα. Άλλη ομάδα φυτών, είναι τα λεγόμενα φρύγανα, που το όνομά τους το οφείλουν στον φιλόσοφο και βοτανικό Θεόφραστο (371 – 287 π. Χ,).

Τα περισσότερα απ’ αυτά συναντώνται σε πολύ ξηρούς, άγονους, βραχώδεις και αμμώδεις τόπους. Οι μικροί και χαμηλοί αυτοί θάμνοι, που λέγονται και  χαμόφυτα, έχουν κάποιο διαφορετικό τρόπο στην αντιμετώπιση της δύσκολης, ξηροθερμικής περιόδου του καλοκαιριού.

 Όταν οι συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας αρχίσουν να γίνονται δυσμενέστερες, ρίχνουν τα χειμερινά φύλα τους και βγάζουν νέα, τα θερινά, τα οποία για περιορισμό της εξάτμισης, είναι μικρά, κιτρινωπά, με πολλές τρίχες και με στομάτια μόνο στην κάτω επιφάνεια, περνώντας έτσι το καλοκαίρι. Το φθινόπωρο, με τις πρώτες δροσιές, που πλησιάζει η υγρή και ψυχρή περίοδος, τα φύλλα αυτά πέφτουν και βγαίνουν νέα μεγαλύτερα, καταπράσινα, με στομάτια και στις δυο επιφάνειες κι εξαιρετικά δραστήρια ως προς την φωτοσύνθεση.

Τα φυτά αυτά, γι’ αυτή τους την ιδιότητα, ν’ αλλάζουν μορφή χειμώνα καλοκαίρι, λέγονται και διμορφικά   

Τα περισσότερα απ’ αυτά, ανήκουν στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae), η οποία περιλαμβάνει 300 γένη, με 3200 περίπου είδη, τα οποία είναι πλούσια σε αιθέρια έλαια, αλκοολικής, τερπενικής, κετονικής, ή αλδεϋδικής συστάσεως και για τον λόγο αυτό, ονομάζονται και Φαρμακευτικά φυτά.

Τα πιο γνωστά απ’ τα φυτά αυτά είναι Η Ρίγανη, το Θρούμπι,  Το Θυμάρι, το Ελληνικό τσάι ο Σιδερίτης, η αλισφακιά κι πολλά.

Με υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλη ξηρασία τα φυτά σταματούν την φωτοσύνθεση, η χλωροφύλλη όμως εξακολουθεί να δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία. Για να μην καταστραφεί με το περίσσευμα αυτό της ηλιακής ενέργειας που αναγκαστικά δέχονται, το καταναλώνουν δημιουργώντας ουσίες που δεν τους είναι απαραίτητες αλλά αποτελούν δικλίδα ασφαλείας. Οι πολυφαινόλες όπως ονομάζονται οι ουσίες αυτές, οι γνωστές και ως ταννίνες, έχουν μεγάλο μοριακό βάρος, περικλείουν μεγάλη ποσότητα ενέργειας και είναι χρήσιμες στη βυρσοδεψία.

Ο φλοιός του πεύκου, τα φύλλα του σκίνου, τα βελανίδια κι άλλα ακόμα είναι πλούσια σε ταννίνες κι ίσως σ’ αυτά να στηρίχτηκε η μεγάλη ανάπτυξη της βυρσοδεψίας στο Καρλοβασι.

Με τον ίδιο μηχανισμό δημιουργούνται και τα αιθέρια έλαια των φαρμακευτικών λεγομένων φυτών των οποίων η οσμή γίνεται πιο πλούσια όσο το περιβάλλον είναι πιο θερμό και ξηρό.

Κάμπος Μαραθοκάμπου 31 – 5 - 2020-05-31

Ε. Γ. Κιλουκιώτης