Κρήτες πρόσφυγες στη Σάμο.

                    Κρήτες πρόσφυγες στη Σάμο.

                   Απ’ το βιβλίο του Κ. Πτίνη «Σαμιακά».

Οι ταραχές εκδηλώθηκαν στα μέσα Ιανουαρίου του 1897 με επιθέσεις του τουρκικού όχλου, σφαγές των χριστιανών και κινητοποιήσεις του στρατού. Και πολλοί Κρητικοί άρχισαν να παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς. «Αλγειναί και σπαραξικάρδιοι σκηναί, γραφούν οι σαμιακές εφημερίδες, έλαβον και πάλιν χώραν εν τη μεγαλονήσω Κρήτη. Η τάξις διεσαλεύθη και τριακόσιοι περίπου Κρήτες φεύγοντες την καταστροφήν και τον όλεθρον, εζήτησαν άσυλον εν τη πάντοτε μετ’ αγάπης αδελφικής υποδεξαμένη αυτούς νήσω μας. Το ολιγοπληθές της πατρίδος μας και η μετρία ημών οικονομική ευπορία, δεν επιτρέπωσιν να επέλθωμεν βοηθοί εις τους αδελφούς μας ως αισθάνεται η καρδία παντός Σαμίου. Αλλ’ η προθυμία ημών εις το να παράσχωμεν ό,τι δυνάμεθα και η πάνδημος εκδήλωσις των συμπαθειών ας χρησιμεύσωσιν ως παρηγορία και ως διαβεβαίωσις ότι το έδαφος όπερ πατούσιν δεν είναι ξένον αλλ’ έδαφος αδελφικόν και προσφιλές…..».

Η έλευση των πρώτων προσφύγων, γιατί τελικά ήλθαν στη Σάμο1600, εσήμανε γενικό συναγερμό. Το δημόσιο Ταμείο προσέφερε χωρίς χρονοτριβή γενναίο ποσό για την κάλυψη των πρώτων αναγκών. Και αμέσως με επί κεφαλής τον Δήμαρχο, που εκάλεσε σε βοήθεια, επιτροπή που συγκροτήθηκε άρχισε να διενεργεί εράνους και τα σχολεία ωρίσθησαν ως καταλήματα. Η αδελφότητα «Μεταμόρφωσις» διέθεσε το κτίριό της για τις γυναίκες και τα παιδιά και τα μέλη της ανέλαβαν τη συντήρησή τους, ενώ ταυτόχρονα προσέφεραν για τους άλλους μεγάλα ποσά. Ο γιατρός της Ηγεμονίας και οι γιατροί της πόλης προσφέρθηκαν να υπηρετούν δωρεάν τους πρόσφυγες. Το νοσοκομείο τέθηκε στη διάθεσή τους και συγκεντρώθηκαν ποσά για την αγορά φαρμάκων. Οι μαθηταί του Γυμνασίου και των άλλων σχολείων του νησιού άρχισαν εράνους μεταξύ τους και την οργάνωση σχολικών εορτών για να βοηθήσουν το έργο της κεντρικής επιτροπής. Το ανώτερο Παρθεναγωγείο ωργάνωσε αγορά χειροτεχνημάτων που συγκεντρώθηκαν από τα σπίτια με πρωτοβουλία της συζύγου του υπουργού Δημ. Γεωργιάδη και άλλων κυριών. Στις κοινότητες γίνονται καθημερινά έρανοι, το Ελληνικό Προξενείο διέθεσε το κτίριό του για στέγαση δεκάδων προσφύγων και τελικά και αυτά τα κουρεία εδήλωσαν ότι προσφέρονται στη διάθεση των Κρητών.

Και τα πλοία δεν έπαυαν να φέρουν διαρκώς πρόσφυγες. «Τηλεφωνικώς ηγγέλθη, γραφει σαμιακή εφημερίδα, την πρωίαν της Δευτέρας, ότι το προ των όρμων των Καρλοβασίων παραπλέον αυστριακόν ην πλήρες προσφύγων και η είδησις αύτη γνωσθείσα παρήγαγε συγκίνηση αληθή….. Οι πάντες εγκατέλειπαν τα εργαστήρια και γραφεία αυτών και μετ’ ενδιαφέροντος συνωθούντο περί τας σιδηράς κιγκλίδας της αποβάθρας, διεκρίνοντο δε μεταξύ τούτων οι ενταύθα προαφικόμενοι πρόσφυγες με τα ηρωικά παραστήματα και με την θλίψιν επικεχυμένην εις την μορφήν των. Και μετ’ ολίγον ήρχισε δια των λέμβων και φορτηγίδων η αποβίβασις…. Η επί των εράνων επιτροπεία ήρχισε αμέσως των ενεργειών της εξευρέσεως των αναγκαιούντων καταλλήλων καταλυμάτων. Υπολογίζονται εις χίλιους οι σήμερον αφικνόμενοι. Ενώ η επιτροπεία ειργάζετο εγνώσθη ότι η πόλις των Καρλοβασίων εγνωστοποίησε ότι αναλαμβάνει την διαμονήν πεντακοσίων προσφύγων, η δε φιλαρμονική της πόλεως ωργάνωνε συναυλίαν υπέρ αυτών».

Οι διαθέσεις αυτές και ενέργειές των Σαμίων ήταν φυσικό να προκαλέσουν κατάπληξη. Εκφραστές αυτής, οι «Τάιμς» του Λονδίνου εδημοσίευσαν επιστολήν του διαμένοντος στη Σάμο άγγλου υπηκόου Πάττον στο φύλλο της 17^ης Μαρτίου: «Βρετανός υπήκοος ευρισκόμενος ενταύθα καθήκον θεωρεί να κάμει γνωστόν δια των στηλών σας, την φιλοξενίαν την οποίαν οι κάτοικοι της μικράς ταύτης νήσου προσέφεραν εις τους Κρήτας προσφυγας. Τρις έφθασαν, εν συνόλω 1600, το εν πέμπτον σχεδόν εξ όσων γνωρίζω, του όλου αριθμού των προσφύγων. Του πληθυσμού της νήσου ταύτης όντος μόνον 50.000, της δε πρωτευούσης ήτις έσχεν όλον το βάρος 3.500 άτομα περιττόν είναι να είπη τις ότι δυσκόλως εξευρέθηκαν οι πόροι.

Εις ακριβές ποσό το προσφερθέν υπό του δημοσίου και των ιδιωτών θα ήτο δυσκολον να εξακριβωθεί, αλλά 500 λίρες κατ’ ελάχιστον γνωρίζω ότι προσεφέρθησαν παρά του δημοσίου, πολλά δε των αναγκαιούντων επρομήθευσαν οι έμποροι. Αμέσως κυρίαι ενήργησαν ευεργετικήν αγοράν μετά λαχείου, σχολεία και θέατρον εκλείσθησαν ίνα δεχθώσιν Κρήτας, ευσυνειδητως δε δύναμαι να τονίσω εις τους «Τάιμς» ότι οι Σάμιοι έπραξαν το καθήκον των άνευ δισταγμού και άνευ ελπίδος αμοιβής. Θα επεθύμουν και αι μεγάλαι δυνάμεις να έπραττον το ίδιον».