Η σπηλιά της σιδερένιας πόρτας στο Κέρκη.

     Η σπηλιά της σιδερένιας πόρτας στο Κέρκη.

Στην ίδια ορθοπλαγιά της χαράδρας της Κιούρκας στο Κέρκη και σε απόσταση περί τα χίλια μέτρα νοτιοδυτικά της σπηλιάς που έζησε ο μεγάλος φιλόσοφος Πυθαγόρας, πάνω ακριβώς από το παλιοημερολογίτικο μοναστήρι, βρίσκεται η σπήλιά της Σιδερένιας πόρτας, που λίγοι την γνωρίζουν κι ελάχιστοι την έχουν επισκεφτεί.

Βρίσκεται ψηλά στην ορθοπλαγιά και για να την επισκεφτεί κάποιος θα πρέπει εκτός των άλλων να έχει και αναρριχητικές ικανότητες, όσοι την επισκέφτηκαν όμως κάνουν λόγο για ένα καταπληκτικό σπήλαιο. Πολλές φορές σκέφτηκα να την επισκεφτώ κι εγώ, καμιά όμως δεν το αποφάσισα. Πολύ δύσκολη η ανάβαση.

Πριν από καμιά τριανταπενταριά χρόνια ρώτησα κάποιο τσοπάνη που ζούσε στη περιοχή αν το είχε ποτέ επισκεφτεί και μου είπε ότι εδώ γέρασα αλλά ποτέ δεν ανέβηκα μέχρι επάνω, μου είπε ακόμα ότι πιο παλιά έβλεπε ένα καλόγερο  που ζούσαν εκεί και τον χειμώνα έβγαινε και λιαζόταν στα βράχια.

Ο ασκητισμός κι ο μοναχισμός άρχισε ν’ αναπτύσσεται στη Σάμο και κυρίως στον Κέρκη, απ’ τον 4^ο μ.Χ. αιώνα, σε συνδυασμό με το όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας και το Άγιο Όρος. Μεταξύ αυτών υπήρξαν άνθρωποι μεγάλης μόρφωσης, με διασημότερο όλων τον Όσιο Παύλο τον Λατρινό. Αυτός έζησε κατά την εποχή του Βασιλείου του Μακεδόνα, ή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, ασκήτευε στο όρος Λάτρος και κατά τον βιογράφο του, «….ευρίσκοντας καράβι υπήγεν εις την Σάμον και, αναβαίνοντας εις ένα όρος όπου κράζουσι Κέρκην, ήθελε να υπάγη εις το σπήλαιον, όπου εκατοίκα πάλαι ο Πυθαγόρας εκείνος ο φιλόσοφος».

Λέγεται ότι την σπήλια την επισκέφτηκε κάποιος, φυσιολάτρης προφανώς, ηγεμόνας της  Σάμου, ο οποίος θαύμασε την ομορφιά της και για την προστασία της απ’ τους επισκέπτες που προκαλούσαν ζημιές, έδωσε εντολή κι έφραξαν την είσοδο με μια σιδερένια πόρτα, απ’ όπου πήρε και την ονομασία.

Ο Επ. Σταματιάδης δεν την αναφέρει στα Σαμιακά του μ’ αυτό το όνομα, πιθανόν να ονομάστηκε έτσι μετά την συγγραφή των βιβλίων.

Η περιγραφή του σπηλαιολόγου Ι. Πετρόχειλου, που εξερεύνησε τα σπήλαια τη Σάμου το 1952 και υπάρχει στο 4^ο δελτίο του πρώτου τόμου του δελτίου της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας είναι πολύ σύντομη. Η ανάβαση μέχρι εκεί, γράφει, είναι αρκετά δύσκολη, η είσοδος είναι μικρή, δίπλα υπάρχει κι άλλη μικρότερη απ’ όπου μπορεί να μπει κανένας συρτά, πίσω απ’ αυτήν υπάρχει στύλος πέντε μέτρων, ακολουθεί ευρύχωρη αίθουσα με σταλακτίτες και σταλαγμίτες κι απ’ εδώ ακολουθεί σειρά από στοές και θαλάμους.

Αριστουργηματική πραγματικά είναι η περιγραφή του στα Σαμιακά του Επ. Σταματιάδη, που το παρουσιάζει σαν το μεγαλοπρεπέστερο σπήλαιο της Σάμου, τόμος Δ σελις.39 της πρώτης έκδοσης, απ’ όπου μεταφέρεται.

«Δια μικρού στομίου εισέρχεται τις εις ευρύχωρον και υψηλήν στοάν, εν τω βάθει της οποίας η οροφή υποβαστάζεται υπό δυο περικαλλών κιόνων, ύψους πέντε που μέτρων, διαγραφόντων θαυμαστόν πυλώνα. Διερχόμενος δε μετ’ αγωνίας και εκπλήξεως τα προπύλαια ταύτα, απαντά μεγαλοπρεπεστάτην αίθουσα δια περιστυλίου κεκοσμημένην, εξ ής άρχεται σειρά στοών, θαλάμων, κρυσταλλωμάτων παντός σχήματος. Όσω δε τις ερευνά το περίεργον τούτο σπήλαιον, πού μεν βαδίζων επί ομαλού ή επί ανωμάλου εδάφους, πού δε αναρριχώμενος εις ικανόν ύψος, που δε λοξοδρομών και περιπλανώμενος δια νέων πάντοτε και ατελευτήτων όπων, ότε δε στενοτάτων, ότε δε λίαν ευρείων, τόσο αισθάνεται τον θαυμασμόν και την έκπληξιν αυτού κορυφούμενα. Διότι, εν ώ υπολαμβάνει ότι κατήντησεν εις το τέρμα, αίφνης νέαν απαντά οπήν και, αυτήν διερχόμενος, ευρίσκεται εν ετέροις μεγαλοπρεπώς υπό της φύσεως λελετομημένοις ζοφεροίς και καθύγροις δώμασι. Νομίζει τις επ’ αληθείας ότι οδεύει εν τω βασιλείω του Πλούτωνος και εν ταις αιθούσαις των καταχθονίων του άδου κευθμώνων. Υπό τη αμυδρά των κηρίων λάμψει επί του οροφώματος και επί των πλευρών ανακλώσι παντός σχήματος και παντός χρώματος αποκρυσταλλώσεις. Στύλοι μικτών ρυθμών, αυλαίαι ατημελώς δεδιπλωμέναι, γλυφαί, ανδρείκελα, φατνώματα, έξοχαί, ομοιώματα κεφαλών ανθρώπων ή ζώων, αγάλματα, ανάγλυφα, κιονοστοιχίαι, περιστύλια, κλίμακες, πού μεν κοιλώδεις, πού δε οξύλιθοι και πού κανονικαί οροφαί, υγραί και ανώμαλοι πλευραί, καλυπτόμεναι υπό αλαβαστρίνων και κρυσταλλωτών ανθέων και καρπών παντοίων χρωμάτων, παρεμφερεί προς τα της Ερυθράς θαλάσσης απολελιθωμένα φυτά, αλαβάστρινοι στύλοι την οροφήν υπέχοντες, ηχούντες ως κώδωνες και παλλόμενοι εις τον ελάχιστον διά της χειρός κτύπον. Αι απειράριθμοι του απεράντου αυτού σπηλαίου διαιρέσεις και αι εν διαφόροις αυτού μέρεσι δεξαμεναί, διαυγεστάτων υδάτων πλήρεις, παριστώσι θέαμα εξαίσιον και αποτελούσι λαβύρινθον δυσδιέξοδον. Πάντα δε τα επί του βράχου ορώμενα, εισίν έργα φύσεως ιδιοτρόπου, επί αιώνας εργασθείσης εν τώ ηφαιστειογενεί σπηλαίω ίνα φιλοτεχνήση εκ σταγόνων διαυγεστάτου ύδατος, σταγδην καταπιπτουσών εκ των θόλων αυτού, τα κρυστάλλινα ταύτα κοσμήματα και ομοιώματα, τα πολυποίκιλα άνθη, τας αλαβαστρίνους στήλας, τους θαυμασίους σταλακτίτας και σταλαγμίτας.»