Το Πρωτοδικείο Μαραθοκάμπου.

                    Το Πρωτοδικείο Μαραθοκάμπου.

Απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1870 το Καρλόβασι γνώρισε μια πρωτοφανή οικονομική άνοδο. Η ναυτιλία και το εμπόριο αναπτύχθηκαν πάρα πολύ και περισσότερα από πενήντα βυρσοδεψεία εργαζόταν στη παραλία του Όρμου.

Μεγάλος πλούτος είχε συσσωρευτή τότε στο Καρλόβασι κι από κεφαλοχώρι, μέσα σε λίγα χρόνια μετατράπηκε σε μια σύγχρονη για την εποχή του, Ευρωπαϊκή πόλη. Μικρό Παρίσι το ονόμαζαν οι Καρλοβασίτες με την επιθυμία να γίνει και πρωτεύουσα, που όπως λένε κι αυτό το προσπάθησαν.

 Όλος αυτός ο πλούτος όμως βρισκόταν στα χέρια μερικών με αρχηγό τον αρχηκομματάρχη και παντοδύναμο τότε Ιωάννη Χατζηγιάννη, το κόμμα του οποίου κυβέρνησε την Σάμο ολόκληρη σχεδόν την τελευταία τριακονταετία του 19^ου αιώνα.

Όταν ο Κωστάκης Αδοσίδης, ανέλαβε για δεύτερη φορά ηγεμόνας της Σάμου το 1879, με την κατηγορία ότι παραβίαζε τα προνόμια της ηγεμονίας, στη πραγματικότητα για άλλους λόγους, χωρίστηκε το νησί σε δυο φατρίες, δυο παρατάξεις, μια κατά του ηγεμόνα, που ήταν οι κάτοικοι του τμήματος Καρλοβάσου και μερικών ακόμα δήμων και οι άλλη υπέρ που ήταν οι κάτοικοι των τριών άλλων τμημάτων.

Απ’ τις εκλογές που έγιναν τότε προέκυψε φιλοηγεμονική  κυβέρνηση και η γενική συνέλευση που ακολούθησε στις 16 Ιανουαρίου του 1880, με πρόεδρο τον Παναγιώτη Σοφούλη έγινε μέσα σ’ ένα βαρύ κλίμα, με πνεύμα αντιπαλότητας προς το Καρλόβασι.

Οι πληρεξούσιοι του Καρλοβάσου, Γ. Κ. Νικολάου, Μητζάκης, Γ. Ιγγλεζης και Γ. Γεωργιάδης, δεν υπόγραψαν την καθιερωμένη απάντηση της συνέλευσης στον εναρκτήριο λόγο του ηγεμόνα. Αντίθετα οι Μαραθοκαμπίτες αντιπρόσωποι εκμεταλλεύτηκαν αυτή την κατάσταση, μάλιστα δε οι πληρεξούσιοι Ιπ. Κωστάκης, Ι. Χατζηθεοδώρου και Μ. Δεσποτάκης, εκλέχθηκαν μέλη της επιτροπής που θα έφερνε την απάντηση αυτή στον ηγεμόνα. 

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ο πληρεξούσιος του Μαραθοκάμπου Ιπ. Κωστάκης, το πιθανότερο μετά από προηγούμενη συνεννόηση με τον ηγεμόνα και τον πρόεδρο της συνέλευσης, έφερε πρόταση να ιδρυθεί και δεύτερο Πρωτοδικείο, με έδρα τον Μαραθόκαμπο, το οποίο θα εξυπηρετούσε τα δυο δυτικά τμήματα, του Μαραθοκάμπου και Καρλοβάσου. Την πρόταση αυτή την αιτιολόγησε με σωστά και ακαταμάχητα επιχειρήματα και ιδίως γιατί οι κάτοικοι των τμημάτων αυτών βρίσκονται μακριά απ’ την έδρα της διοίκησης και υποβάλλονται σε μεγάλες ταλαιπωρίες και μάλιστα τον χειμώνα, είναι φτωχότεροι και οι αναγκαίες οικονομικές δαπάνες για τους ίδιους και τους μάρτυρες είναι σημαντικές και δυσβάστακτες πολλές φορές, με αποτέλεσμα οι φτωχοί να δυσκολεύονται να βρουν το δίκιο τους. Η συνέλευση θεώρησε ορθά και δίκαια τα επιχειρήματα αυτά και ομόφωνα ενέκρινε την ίδρυση και δευτέρου Πρωτοδικείου με έδρα τον Μαραραθόκαμπο.

Οι πληρεξούσιοι του Καρλοβάσου αιφνιδιάστηκαν και αντέδρασαν δυναμικά. Ο Ιπ. Κωστάκης, σ’ ερωτήματά τους συμπλήρωσε ότι τα χωριά του τμήματος Μαραθοκάμπου βρίσκονται μακρύτερα απ’ το Καρλόβασι και δεν θα τους ωφελήσει σε τίποτα όταν η έδρα του είναι εκεί. Αντίθετα τα χωριά του Καρλοβάσου βρίσκονται πλησιέστερα προς τον Μαραθόκαμπο και οι κάτοικοί τους θα εξυπηρετούνται καλλίτερα.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο πληρεξούσιος του Καρλοβάσου Γ. Νικολάου ο οποίος υποστήριξε ότι καταλληλότερο για έδρα του δικαστηρίου είναι το Καρλόβασι που έχει περισσότερους κατοίκους, διεξάγονται περισσότερες δίκες, βρίσκονται πλησιέστερα οι εξ γειτονιές, έχει συχνότερη επικοινωνία με την πρωτεύουσα κι ότι και παλαιότερα που είχε γίνει η ίδια πρόταση είχε οριστεί έδρα το Καρλόβασι, καταλήγοντας στη πρόταση να αναβληθεί η συζήτησης γι’ άλλη συνεδρίαση.

Οι πληρεξούσιοι του Μαραθοκάμπου Ι. Χατζηθεοδώρου, Κ. Δ. Κώνστας, Ν. Μ. Νικολαϊδης και Μ. Δεσποτάκης, υποστηριζόμενοι απ’ τους σπουδαίους πληρεξούσιους Θ. Στεφανίδη, Μ. Ζαμπούνη και άλλους, αντέδρασαν και απέρριψαν την πρόταση και στη ψηφοφορία που επακολούθησε ψήφισαν 23 υπέρ της έδρας του Πρωτοδικείου στο Μαραθόκαμπο και 11 κατά. Τότε οι Καρλοβασίτες πληρεξούσιοι δήλωσαν ότι αυτό αποτελεί πράξη εκδίκησης προς το Καρλόβασι κι απεχώρησαν απ’ τη συνεδρίαση.

Για την αποφυγή αναβολής και τυχόν ανατροπής των πολιτικών συσχετισμών, ο Ιππ. Κωστάκης ζήτησε και πέτυχε να του δοθεί το όνομα «Πρωτοδικείο Μαραθοκάμπου» και να τροποποιηθούν μερικά άρθρα του δικαστικού οργανισμού, που αφορούσαν το θέμα. Η απόφαση αυτή της Συνέλευσης, διαβιβάστηκε στον ηγεμόνα και στις 26 Απριλίου του 1880 δημοσιεύτηκε ο Ν. 155 «Περί συστάσεως Πρωτοδικείου εν Μαραθοκάμπω».

Για την στέγασή του πρωτοδικείου κατασκευάστηκε το οικοδόμημα το οποίο αργότερα στέγασε το Γυμνάσιο, που κι αυτό, κατά τα μέσα του περασμένου αιώνα, είχαν βαλθεί να το πάρουν.

Απ’ όλα αυτά φαίνεται ότι το Πρωτοδικείο Μαραθοκάμπου ήταν έμπνευση του Ιππ. Κωστάκη, που το πέτυχε εκμεταλλευόμενος κατάλληλα κάποιους συσχετισμούς και καταστάσεις. Ο γιατρός Ιππ. Κωστάκης, υπήρξε ένας απ’ τους ικανούς πολιτικούς της Σάμου.

Τον Μάιο του 1885 ο ηγεμόνας Κ. Αδοσίδης, αντικαταστάθηκε απ’ τον Αλ. Καραθεοδωρή που θεωρείται απ’ τους καλύτερους ηγεμόνες της Σάμου. Η θητεία όμως συμπίπτει με την παντοδυναμία του Καρλοβασίτη Γ. Χατζηγιάννη.

Με απαίτηση του τότε κυβερνώντος κόμματος του Χατζηγιάννη στις 26 Φεβρουαρίου του 1887 εκδίδεται απ’ τον Ηγεμόνα το υπ’ αριθμόν 30 διάταγμα, που όριζε έδρα του Πρωτοδικείου το Καρλόβασι με το όνομα «Πρωτοδικείον Καρλοβασίων» και διέταζε την άμεση μετάθεση των δικαστών και την μεταφορά του αρχείου στη νέα του έδρα.

Κατά την γνωμοδότηση του Εισαγγελέα των εφετών, λόγοι της μεταφοράς του πρωτοδικείου, ήταν ότι θα συντελούσε στη προφύλαξη των περιουσιών των κατοίκων του Καρλοβάσου, που ήταν μεγάλες, ενώ του Μαραθοκάμπου είναι μικρές και δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος, κι ότι θα περιόριζε τις κλοπές στο Καρλόβασι που την εποχή εκείνη, όπως αναφερόταν στην έκθεση, ήταν πολλές. Η γνωμοδότηση αυτή έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο Εφετών και Πρωτοδικών Σάμου, την τετραμελή Βουλή και τελικά διαβιβάστηκε στο Ηγεμόνα, βάση της οποίας  εκδόθηκε το διάταγμα για τη μεταφορά του Πρωτοδικείου. Όλα αυτά έγιναν μέσα σε μια μέρα, πήγε χέρι χέρι που λένε, πράγμα που δείχνει την τότε πολιτική παντοδυναμία του Γ. Χατζηγιάννη.

Η αντίδραση του Μαραθοκάμπου είναι άμεση και αποφασιστική. Καλούνται επειγόντως τα δημοτικά συμβούλια των Δήμων του τμήματος και διακηρύσσουν ότι δεν αναγνωρίζουν την νομιμότητα και το κύρος του διατάγματος, δεν δέχονται την κατάργηση του Πρωτοδικείου Μαραθοκάμπου, και δεν παραδίδουν τα αρχεία. Το κόμμα που αντιπολιτευόταν τον Χατζηγιάννη συμφώνησε με τις αποφάσεις του Μαραθοκάμπου και κινητοποιήθηκε για την ακύρωση του διατάγματος.

Μπροστά στην αναπάντεχη αντίδραση του Μαραθοκάμπου και της αντιπολίτευσης και για την αποφυγή τυχόν ταραχών, ο Ηγεμόνας με τον Χατζηγιάννη υποχώρησαν, προκειμένου το θέμα να συζητηθεί στη γενική συνέλευση που ορίστηκε για τις αρχές Μαΐου του 1887.

Η παράδοση λέει ότι οι επίσημοι του Καρλοβάσου με τα ημίψηλα και τις άμαξες, συνοδευόμενοι κι απ’ τον όχλο, ξεκίνησαν για να έρθουν στο Μαραθόκαμπο να πάρουν το αρχείο του Δικαστηρίου. Στους ανεμόμυλους όμως οπλισμένοι Μαραθοκαμπίτες τους περίμεναν, τους σταμάτησαν και τους ανάγκασαν ν’ αφήσουν τις άμαξες και τα ψηλά καπέλα, που μετά τα φορούσαν οι Μαραθοκαμπίτες τις απόκριες και να γυρίσουν απ’ τα βαθυρέματα τρέχοντας στον κατήφορο.

Στη γενική συνέλευση, ο αντιπρόσωπος του Μαραθοκάμπου Κ. Κώνστας με τη μειοψηφία υποστήριξαν ότι δεν είναι δυνατό ένα διάταγμα του Ηγεμόνα ν’ ακυρώσει το νόμο. Την άποψη αυτή αντέκρουσε ο πρόεδρος της συνέλευσης λέγοντας ότι βάση της νομολογίας, ο Ηγεμόνας έχει το δικαίωμα, όταν η συνέλευση δεν λειτουργεί, να εκδίδει διατάγματα, κι ότι σωστά εκδόθηκε και το διάταγμα για την μεταφορά του Πρωτοδικείου. Σύμφωνα με τον κανονισμό η συνέλευση είχε παραπέμψει το ζήτημα στην «επί των Νομοσχεδίων επιτροπή» Τελικά η επιτροπή διχάστηκε και παρουσίασε δυο εισηγήσεις. Τα πέντε μέλη, της πλειοψηφίας πρότειναν την επικύρωση του διατάγματος και τα τρία της μειοψηφίας, πρότειναν την ακύρωσή του.

Ο αρχηγός της μειοψηφίας Ν. Σταματιάδης πήρε το λόγο και με πολύ λογικά  και ισχυρά επιχειρήματα ανέτρεψε στη κυριολεξία τις απόψεις της πλειοψηφίας. Μεταξύ των άλλων υποστήριξε ότι ο λόγος μεταφοράς του Δικαστηρίου, ούτε ορθός ούτε δίκαιος είναι. Και δεν είναι ορθός γιατί η έδρα του Δικαστηρίου δεν προφυλάσσει τις περιουσίες, αλλά η αστυνομία και άδικος γιατί προστατεύει τους πλούσιους κι αφήνει τους φτωχούς ανυπεράσπιστους, αν και στον Μαραθόκαμπο υπάρχουν σημαντικές περιουσίες.

Η μαχητικότητα και η επιχειρηματολογία του Ν. Σταματιάδη εντυπωσίασαν κι ίσως να είχε δημιουργήσει κάποιο κλίμα υπέρ του Μαραθοκάμπου. Τότε πήρε το λόγο ο ίδιος ο Χατζηγιάννης και είπε ότι όταν εκλείψουν οι κομματικοί λόγοι, κανένας πληρεξούσιος δεν θα είναι αντίθετος, αφού στο Καρλόβασι είναι δυνατόν να επιβιώσει το Δικαστήριο και ν’ ασκήσει αξιοπρεπώς τα καθήκοντά του. Τον Μαραθόκαμπο δεν τον ωφέλησε σε τίποτα, εκτός από μερικούς καφετζήδες κι αγωγιάτες.

Μίλησαν κι άλλοι, τελικά έγινε ψηφοφορία και ψηφίσαν 24 υπέρ της επικύρωσης του Ηγεμονικού διατάγματος. Κατά ψήφισαν 14, εννέα πληρεξούσιοι του Τμήματος Βαθέως, δυο του Δήμου Παγώνδου, δυο του Μαραθοκάμπου κι ένας των Μυτιληνιών.

Την ίδια μέρα, 21 Μαΐου του 1887, μόλις μαθεύτηκε το γεγονός ξέσπασε στο Μαραθόκαμπο λαϊκή εξέγερση. Οι  Δημοτικές αρχές έδιωξαν την ηγεμονική χωροφυλακή κι οπλισμένοι Μαραθοκαμπίτες φρουρούσαν νύχτα μέρα το Δικαστήριο με τα αρχεία του. Δήλωσαν ότι δεν αναγνωρίζουν την απόφαση της  συνέλευσης, ότι δεν θεωρεί νόμιμο το υπ’ αρ. 30/1887 Διάταγμα κι ότι δεν πρόκειται να δεχθεί καμιά ηγεμονική επέμβαση στις υποθέσεις του. Ο Ηγεμόνας κι ο Χατζηγιάννης δίστασαν να συγκρουστούν με τον Μαραθόκαμπο και να στείλουν στρατιωτική δύναμη και χωροφυλακή για να καταστείλουν την στάση και η απόφαση έμεινε ανεκτέλεστη.

Κατά το διάστημα αυτό οι Μαραθοκαμπίτες έστειλαν τηλεγράφημα στη Πύλη στο οποίο ιστορούσαν με κάθε λεπτομέρεια την υπόθεση και ζητούσαν την δίκαιη ρύθμιση της υπόθεσης.

Ο Σουλτάνος έστειλε αμέσως τους πασάδες Μαχμούτ και Ρατίπ, οι οποίοι μαζί με τον Ηγεμόνα και τον Χατζηγιάννη επισκέφτηκαν τον Μαραθόκαμπο και υποσχέθηκαν να γίνει ρύθμιση ώστε τον ένα χρόνο να έχει έδρα τον Μαραθόκαμπο και τον επόμενο στο Καρλόβασι. Οι Μαραθοκαμπίτες δέχτηκαν αυτή τη ρύθμιση και ζήτησαν αμνηστία για όσα αδικήματα αφορούσαν την υπόθεση. Κατόπιν τούτων άρχισε το Πρωτοδικείο να λειτουργεί στο Καρλόβασι απ’ τα μέσα του 1887 και η τελική λύση θα δινόταν απ’ τη γενική Συνέλευση του 1888.

Μεταξύ των συμβιβασμών και αμοιβαίων υποσχέσεων εκδόθηκε και το υπ’ αρ. 127/3-7 87 Ηγεμονικό Διάταγμα, που προσωρινά επικύρωνε την απόφαση της προηγουμένης συνελεύσεως, η οποία όμως θα ξανασυζητηθεί και στην επόμενη για να βρεθεί καταλληλότερη λύση και να ληφθεί οριστική απόφαση.

Στη συνέλευση του 1888 έφερε το θέμα ο ίδιος ο Χατζηγιάννης και χωρίς πολλές περιστροφές και συζητήσεις πρότεινε σαν οριστική έδρα του Πρωτοδικείου το Καρλόβασι. Μάταια οι Μαραθοκαμπίτες πληρεξούσιοι Γ. Κεντούρης και Δ. Μητζάλης, επικαλέστηκαν το 127/1887 Ηγεμονικό Διάταγμα και του αυτοκρατορικού Ιραδέ, βάση του οποίου λύνεται το θέμα. Η αναφορά του αυτοκρατορικού Ιραδέ και η πρόταση να δεχθεί και να ψηφίσει η συνέλευση την λύση των πασάδων έθετε θέμα σχέσεων Σάμου και Κωνσταντινούπολης, αυτονομίας κι επικυριαρχίας, προνομίων και παραβίασής των κι ο Χατζηγιάννης εκμεταλλευόμενος τα συναισθήματα των πληρεξουσίων, παρουσιάστηκε σαν υπέρμαχος υπερασπιστής τους.

Τελικά  η Συνέλευση αποφάσισε ότι η έδρα του Δικαστηρίου υπάγεται στις εσωτερικές υποθέσεις του τόπου τις οποίες η Γενική Συνέλευση δικαιούται οριστικά να επιλύει και πρότεινε με ψήφους τριάντα τρεις, έναντι τριών αποχών, να παραμείνει έδρα το Καρλόβασι.

Η Πύλη μη μπορώντας φαίνεται ν’ ανεχθεί αυτή την απόφαση, με πιέσεις στον Ηγεμόνα και στο Χατζηγιάννη, το πιθανότερο και με ισχυρά ανταλλάγματα, υπαναχώρησαν τελικά και πάντα μέσα στα πλαίσια της αυτονομίας και των προνομίων, εφάρμοσαν την απόφαση των πασάδων. Έτσι από τότε το Πρωτοδικείο λειτουργούσε εκ περιτροπής, με έδρα ένα χρόνο στο Καρλόβασι κι ένα στο Μαραθόκαμπο και το καθεστώς αυτό κράτησε μέχρι το τέλος της Ηγεμονίας και την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα.