Οι καιροί

                                      Οι καιροί

Καιρός είναι η κατάλληλη περίσταση, η ευκαιρία, η εποχή του έτους, ο χρόνος, κυρίως όμως με τη λέξη  καιρός εννοείται η ατμοσφαιρική κατάσταση σ’ ένα τόπο και για περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Ο καιρός είναι πάντοτε παρών στη ζωή του ανθρώπου και δεν μπορεί ούτε να τον αποφύγει ούτε να τον αλλάξει. Κάθε πρωί τον περιμένει έξω απ’ τη πόρτα του, πότε με λιακάδα, πότε με βροχή και πότε με κρύο και χιόνι. Τον χαίρεται όταν είναι καλός, νοιώθει αναζωογονημένος κι αρχίζει τη μέρα του μ’ αισιοδοξία, τον βρίζει όταν είναι κακός και νοιώθει άσχημα πριν ακόμα ξεκινήσει για τη δουλειά του. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όποιος κι αν είναι ο καιρός δεν θα παραμείνει ο ίδιος για πολύ, θ’ αλλάξει χωρίς να λογαριάσει τις επιθυμίες κανενός. Έτσι ο καιρός έχει τεράστια επίδραση στη ζωή του ανθρώπου, απ’ αυτόν εξαρτάται η καθημερινή ψυχολογική του κατάσταση, η δραστηριότητα του, οι εκδρομές τα ταξίδια του, κι απ’ αυτόν εξαρτάται το εισόδημα του γεωργού και του ψαρά, κι αυτός βοηθάει ή δυσκολεύει το ναυτικό στα ταξίδια του.

Για πάρα πολλούς ανθρώπους η κακοκεφιά συμβαδίζει με τη πτώση του βαρομέτρου και γίνονται κακόκεφοι, απαισιόδοξοι, νευρικοί και δεν αποδίδουν στη δουλειά τους. Αντίθετα όταν το βαρόμετρο ανεβαίνει, κι ο καιρός είναι καλός, είναι πιο κεφάτοι, αισιόδοξοι, κι αποδοτικοί.

Και η θερμοκρασία επηρεάζει σοβαρά την ψυχική κατάσταση του ανθρώπου και τον κάνει περισσότερο ευερέθιστο κι επιθετικό. Μελετήθηκαν 40.000 περίπου συλλήψεις που έγιναν στη Νέα Υόρκη για αναίτιες επιθέσεις και κακώσεις, και προέκυψε ότι ο ρυθμός ανόδου των συμβάντων συμβάδιζε απόλυτα με την άνοδο του θερμομέτρου. Γι’ αυτό όταν κάποιος κάμει καμιά αδικαιολόγητη τρέλα λένε συνήθως «κι ακόμα δε σφίξανε οι ζέστες», ή «και που να σφίξουν οι ζέστες;».

Έτσι, άνθρωποι που η σωματική τους κατάσταση δεν είναι η κανονική, η καιρική κατάσταση μπορεί να κλονίσει σοβαρά την επισφαλή υγεία τους, και άτομα με ψυχικά προβλήματα μπορεί να τα κάμει επιθετικά κι επικίνδυνα.

Το κυριότερο στοιχείο του καιρού είναι ο άνεμος, αυτός φέρνει το κρύο, τη ζέστη, τη βροχή, το χιόνι και το χαλάζι, κι έχει αποστολή την κατά το δυνατό ομοιόμορφη κατανομή της θερμότητας που δέχεται η γη απ’ τον ήλιο. Ανάλογα του σημείου του ορίζοντα απ’ όπου προέρχεται ο άνεμος, προέρχεται και το όνομά τους. Ο Αριστοτέλης απ’ την αρχαιότητα διέκρινε οκτώ ανέμους, τον Βοριά και τη Νοτιά, που είναι οι επικρατέστεροι και αντιμάχονται συνεχώς, τον ανατολικό και τον δυτικό και τα αδέρφια του Βοριά και του νοτιά, τον Βορειοανατολικό, τον Βορειοδυτικό, τον Νοτιοανατολικό και τον Νοτιοδυτικό.

Οι επικρατέστεροι άνεμοι στη Σάμο, είναι οι βοριάδες, που φυσούν κατά μέσο όρο το 53,6% του χρόνου, είναι οι αποκλειστικοί σχεδόν άνεμοι του καλοκαιριού, τα μελτέμια, κι αυτοί φέρνουν τα κρύα και τα χιόνια τον χειμώνα, ακολουθούν οι νοτιάδες που είναι βροχεροί καιροί με το 20,4% του χρόνου, που φυσούν την χειμερινή κυρίως περίοδο εναλλασσόμενοι με τους βοριάδες, και επικρατούν τον Δεκέμβριο, που είναι κι ο βροχερότερος μήνας. Οι Ανατολικοί και οι Δυτικοί, που εναλλάσσονται γρήγορα με τους βοριάδες ή τους νοτιάδες, φυσούν μόνο το 4,5% του χρόνου. Από απόψεως εντάσεως, από 0 - 3 μποφόρ επικρατούν το 47% του χρόνου, από 4 - 6 φυσούν το 51,2%, με επικρατέστερους τα 4 με 28%,  και άνω των 6 το 1,9%. Η ένταση των ανέμων όμως εξαρτάται απ’ το ανάγλυφο και διαφέρει από περιοχή σε περιοχή.

Οι νησιώτες και κυρίως οι ναυτικοί και οι ψαράδες χρησιμοποιούν συνήθως τα βενετσιάνικα ονόματα, που έμειναν απ’ τον καιρό που οι Βενετοί κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο.

Ο Βοριάς ονομάζεται τραμουντάνα απ’ το Βενετσιάνικο tramontana, (αυτός που κατεβαίνει απ’ το βουνό.),τη Νοτιά όστρια, τον ανατολικό λεβάντη, τον δυτικό πουνέντε, τον βορειοδυτικό μαΐστρο, τον βορειοανατολικό γραίγο, τον νοτιοανατολικό σορόκο και τον νοτιοδυτικό γαρμπή.

Τοπικά, σε πολλές περιπτώσεις ,οι άνεμοι παίρνουν το όνομα της περιοχής απ’ όπου προέρχονται, ο βαρδάρης, ο γνωστός τοπικός άνεμος της Θεσσαλονίκης, ονομάζεται έτσι γιατί προέρχεται απ’ τον ποταμό Βαρδάρη όπως λένε τον Αξιό. Οι Ιταλοί τον βορειοανατολικό τον ονομάζουν γρέγο, απ’ το greco – grego, γιατί γι’ αυτούς προέρχεται απ’ την Ελλάδα, και οι Γάλλοι τον βορειοανατολικό τον ονομάζουν provengal γιατί προέρχεται απ’ την Προβηγκία. Τον άνεμο αυτόν, όταν είναι χειμωνιάτικος δυνατός, ονομάζεται και προβέντζα απ’ το Γαλλικό του όνομα.

Ο Αίολος ήταν για τους προγόνους μας ο Θεός των ανέμων, η μεγάλη εμπορική οδός Αιόλου των Αθηνών καταλήγει στο ωρολόγιο του Κυρρίστου ή τον Πύργο των ανέμων, ή τους αέρηδες, απ’ όπου της δόθηκε και το όνομα. Είναι ένας Πύργος από άσπρο μάρμαρο σε σχήμα οκταγώνου, με κατεύθυνση της κάθε πλευράς σ’ έναν απ’ τους κύριους ανέμους. Ήταν ηλιακό και για τις νύχτες και συννεφιασμένες μέρες υδραυλικό ρολόι και ανεμοδείκτης. Κατασκευάστηκε απ’ τον Ανδρόνικο Κύρρηστο τον πρώτον αιώνα π. Χ.

 Στο πάνω μέρος κάθε πλευράς και κάτω απ’ τον γείσο υπάρχει ανάγλυφος ο αντίστοιχος άνεμος. Οι άνεμοι παριστάνονται σαν άνδρες φτερωτοί κι ο καθένας έχει το σύμβολο της δύναμής του, ή κάποιας ιδιότητάς του. Τα σώματά τους είναι στραμμένα προς τα δεξιά και δείχνουν την συνηθισμένη εναλλαγή των καιρών.

Ο Βοράς κρατά έναν κόχυλα (μπουρού) που χρησιμοποιούσαν παλιά οι ναυτικοί και οι ψαράδες για σειρήνα, την τρόμπα μαρίνα που λέγανε, και συμβόλιζε τον θόρυβο που κάνει κατά το φύσημα του. Ο κακίας, που είναι ο βορειοανατολικός ο γρέγος, παριστάνεται σαν γέρος που σκορπίζει το χαλάζι απ’ την ασπίδα του. Ο απηλιώτης είναι ο ανατολικός ο λεβάντης, παριστάνεται με νέο με διπλωμένη τη χλαμύδα γεμάτη στάχια και καρπούς. Ο Εύρος είναι ο νοτιοανατολικός, ο σορόκος, παριστάνεται σα γέρος, τυλιγμένος στη χλαμύδα του για να προφυλαχτεί απ’ τη βροχή. Ο Νότος κρατάει ένα δοχείο με νερό. Ο Λιψ ή λίβας είναι ο γαρμπής, ο νοτιοδυτικός με σύμβολο ένα τμήμα πλοίου. Ο Ζέφυρος είναι ο πουνέντες, ο δυτικός και κρατά λουλούδια, κι ο Σκύρων που είναι ο μαΐστρος, ο βορειοδυτικός, κρατά ένα δοχείο που πιθανόν να συμβολίζει την αφθονία. Στην κορυφή του πύργου υπήρχε περιστρεφόμενος τρίτωνας, που λειτουργούσε σαν ανεμοδείκτης.

Απ’ όλα αυτά φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν μελετήσει πολύ καλά τους καιρούς και γνώριζαν καλά τις ιδιοτροπίες τους.

Βοριάδες:

Λέγονται και πάνω καιροί, τον πήρε από πάνω λένε όταν γυρίσει βοριάς. Οι καιροί αυτοί είναι η τραμουντάνα με τα αδέρφιά της, τον μαΐστρο στα δεξιά της, και τον γραίγο στα αριστερά της.

Η τραμουντάνα. Ο καιρός αυτός εκτιμάται απ’ το λαό, γιατί είναι καθαρός, ξηρός, υγιεινός και τόμπρος. Συντελεί στην ωρίμανση των δημητριακών και στην καρποφορία των δένδρων, κι αυτόν περιμένουν οι νοικοκυρές για το στέγνωμα της μπουγάδας και τη λάτρα του σπιτιού. Είναι ο πιο πολυτραγουδισμένος καιρός, παρόλο που πολλές φορές με το κρύο του τρυπάει κόκαλα.

Τις περισσότερες φορές τον χειμώνα ακολουθεί μετά από άγριο καυγά με την αιώνια αντίπαλή του την όστρια. Ο καυγάς συνοδεύεται από μεγάλη φασαρία, αστραπές, βροντές, κεραυνοί, ραγδαία βροχή, και οι έχοντες γνώση για τους καιρούς λένε «θα τον πάρει από πάνω, θα τον βορίσει», ή θα «τον γυρίσει». Στον καυγά πάντα νικητής βγαίνει ο βοριάς, που έρχεται βίαιος, ορμητικός, ξηρός, θορυβώδης, διώχνει την υγρασία και καθαρίζει τον ουρανό απ’ τα σύννεφα της όστριας. Η ορμητικότητά του όμως δεν κρατάει πολύ, προοδευτικά εξασθενεί και γίνεται βοριαδάκι, για να παραλάβει τα ινία η όστρια με πλήρη σχεδόν άπνοια, και προοδευτικά να γίνει ορμητική και βίαια, για αντιμετωπίσει το βοριά όποτε αποφασίσει να φυσήξει. Κατά τον λαό, πριν αρχίσει να φυσάει παραγγέλνει στα καράβια να προφυλαχτούν.

                        Ο κυρ’ βοριάς παράγγειλε νούλω των καραβιώνε.

                        «καράβια π’ αρμενίζετε, κατεργα που κινάτε,

                        εμπάτε στα λιμάνια σας, γιατί θε να φυσήξω,…..

Οι ναυτικοί όμως που γνωρίζουν τις ιδιοτροπίες των δυο καιρών τους προσέχουν.

«Γέρο βοριά αρμένιζε, και νότο παλικάρι» λένε, δηλαδή ο βοριάς στα γεράματα είναι ένα ήσυχο γεροντάκι, ενώ η όστρια που ξεκινά ήρεμα καταντά βίαιη, στρίγγλα και θέλει προσοχή.

Ο μαΐστρος:  Δεξιά της τραμουντάνας είναι ο μαΐστρος, το καλοκαίρι είναι ο πιο ευχάριστος και δροσερός καιρός, μαϊστράλι, ή μαϊστραλάκι τον λέει χαϊδευτικά ο λαός, κι αν καμιά φορά το παρακάμει και γίνει γαϊδουρομαΐστρος δεν χάνει τίποτα απ’ τις παραπάνω ιδιότητές του.

Τον χειμώνα γίνεται βίαιος, ορμητικός, κι είναι ο χειρότερος απ’ τους πάνω καιρούς. Τον λένε και προβέντζα, όπως αναφέραμε, αλλά και χιονιά γιατί φέρνει χιόνι.

Ο γνωστός Σαμιώτης γιατρός και λογοτέχνης Κ. Καλατζής, στο διήγημά του «Το ταμπάκικο», περιγράφει με αριστοτεχνικό τρόπο ένα τέτοιο καιρό στο Καρλόβασι, που λόγω προσανατολισμού προσβάλετε πολύ, και μεταφέρουμε ένα μικρό απόσπασμα.

«Και ο μαΐστρος ψήλωνε στη μαϊστροτραμουντάνα!

Τότε ήταν σαν ν’ άνοιγαν οι μεγάλες πύλες του ορίζοντα και να ξεμπουκάριζε μονομιάς έξω όλος ο φυλακωμένος άνεμος του Θεού. Ήταν άνεμος αχαλίνωτος, χτύπαγε μπουρινιασμένος πάνω στη ράχη του μεγάλου πελάγους κι έφευγε μπροστά με την πιο μεγάλη ταχύτητα. Κι έτσι όπως δεν εύρισκε κανένα εμπόδιο να τον αντικόψει, έπεφτε σύγκορμός πάνω στη πολιτεία.

Οι άνθρωποι τρέχαν σκυφτοί και κλεινόντουσαν στα σπίτια τους, κάτι λίγοι μόνο ψύχραιμοι και φιλοθεάμονες κατέβαιναν στη Ρίβα να θαυμάσουν τη φουρτούνα»

Ο γρέγος: Βρίσκεται αριστερά της τραμουντάνας, την οποία συνήθως διαδέχεται στο ξεθύμασμά της. Πολλές φορές τον χειμώνα, όπως και η τραμουντάνα γίνεται βίαιος και ορμητικός.

Δεν είναι βροχερός, όπως και η τραμουντάνα και ο μαΐστρος, όταν όμως κάμει πως γέρνει κατά τον λεβάντη, τότε βρέχει ασταμάτητα και «δεν κάνει ούτε του τσοπάνη την ώρα», όπως λέει ο λαός.

Μεσογειακοί μουσώνες, ή μελτέμια: Είναι οι ετήσιοι των προγόνων μας, η λέξη μελτέμια που επικράτησε να λέγονται είναι τουρκικής προέλευσης. Είναι βοριάδες, μουσωνικοί άνεμοι, που επικρατούν το καλοκαίρι στην ανατολική Μεσόγειο και κυρίως στο Αιγαίο.

Αρχίζουν να φυσούν απ’ το Μάιο με μικρή ένταση, κορυφώνονται τον Ιούλιο με Αύγουστο οπότε αρχίζει η εξασθένιση για να σταματήσουν τον Σεπτέμβριο με Οκτώβριο. Συνήθως στο βόρειο Αιγαίο φυσούν σα βορειοανατολικοί, στο κεντρικό στρέφονται σε βόρειους, και στο νότιο σε βορειοδυτικούς. Είναι άνεμοι ευχάριστοι, δροσεροί, πολλές φορές όμως το παρακάνουν, φυσούν με μεγάλη ένταση και περισσότερο στο κεντρικό Αιγαίο, στον άξονα δυτικά της Χίου και της Ικαρίας, κι ανατολικά της Άνδρου, εκεί που βρίσκεται κι ο Τσικνιάς, που χειμώνα καλοκαίρι τον φοβούνται οι ναυτικοί και οι ταξιδιώτες. Σε πολλά Κυκλαδονήσια τους ονομάζουν καρεκλάδες, γιατί παρασύρουν τις καρέκλες και τα τραπέζια απ’ τα μαγαζιά.  

Τα μελτέμια ανήκουν στους μουσώνες και προκαλούνται απ’ τον αντικυκλώνα (υψηλό βαρομετρικό) της Β. Ευρώπης και του κυκλώνα (χαμηλό βαρομετρικό) των Ινδιών που επεκτείνεται μέχρι την Κύπρο. Η λέξη μουσώνας προέρχεται απ’ την Αραβική λέξη μουσούν που θα πει εποχιακός.

Τα ίδια αίτια και την ίδια εποχή φυσούν και οι μουσώνες των Ινδιών, αυτοί όμως, επειδή προέρχονται υγροί απ’ τον Ινδικό βρέχουν ακατάπαυστα, κι εδώ βρίσκονται οι πιο βροχερές περιοχές της γης. 

Νοτιάδες:  

Λέγονται και κάτω καιροί, τον πήρε από κάτω λένε όταν γυρίσει νοτιάς. Οι καιροί αυτοί είναι η όστρια με τα αδέρφια της, τον σορόκο στα δεξιά της και τον γαρμπή στα αριστερά της. Προέρχονται απ’ τη Μεσόγειο και είναι καιροί της υγρασίας και της βροχής, που φέρνουν ακεφιά, επηρεάζουν την ψυχική κατάσταση των ανθρώπων, και πολύ ταλαιπωρούν τους ηλικιωμένους και τους φιλάσθενους.

Δεν έχουν καμιά εκτίμηση απ’ τον κόσμο, είναι αναγκαίοι όμως γιατί φέρνουν τις βροχές, φέρνουν το νερό που χωρίς αυτό δεν υπάρχει ζωή, κι αν καμιά φορά αργήσουν να φανούν το Φθινόπωρο με δεήσεις και λιτανίες παρακαλούμε το Θεό να τους φέρει γρηγορότερα. Όταν έρθουν όμως και το παρατραβήξουν, τους φτύνουμε και τους βρίζουμε. Όλα τα θέλουμε βολικά.

Πολλές φορές έρχονται κι όταν δεν χρειάζονται, και ιδίως τον Μάιο, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στις καλλιέργειες. Και η δροσιά ακόμα μπορεί να προκαλέσει πολλές αρρώστιες στις καλλιέργειες και να εκμηδενίσει φυτείες ολόκληρες. Γι’ αυτό κι ο λαός πολύ σωστά λέει, «στον έρμο τόπο τον μήνα Μάη βρέχει», ή «οντ’ άπρεπε δεν έβρεχε, το Μάη δροσολόγα».

Οι νοτιάδες σε αντίθεση με τους βοριάδες έρχονται πάντα ομαλά, με αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας αφού κουβαλούν θερμές και υγρές αέριες μάζες απ’ τα νότια. Ξεκινούν με μ’ ελαφρό αεράκι, η έντασή τους αυξάνει προοδευτικά, στο τέλος γίνονται βίαιοι και σταματούν συνήθως μετά από ένα καυγά με τον βοριά που κατεβαίνει βίαιος.

Οι βοριάδες κουβαλούν ψυχρές αέριες μάζες απ’ τα βόρεια, και σαν βαρύτερες ακολουθούν την επιφάνεια της γης, μπαίνουν σα σφήνα και προχωρούν κάτω απ’ τις ελαφρότερες, θερμές, και υγρές αέριες μάζες του νοτιά τις οποίες και ανυψώνουν. Με την ανύψωση οι υδρατμοί συμπυκνώνονται και δημιουργούνται καταιγίδες με έντονες βροχοπτώσεις κι αστραπόβροντα, είναι η αντίδραση της νοτιάς που της παίρνουν τη θέση, πάντα νικητής όμως βγαίνει ο βοριάς., που φτάνει σε λίγο βιαστικός και θορυβώδης.

Οι σίφωνες ή Τρούμπες: Μερικές φορές η σφήνα των ψυχρών αερίων μαζών του βοριά, συναντώντας κάποιο εμπόδιο, όπως για παράδειγμα κορυφογραμμή, αναγκάζεται ν’ ανυψωθεί, και στη πορεία του να υπερκαλύψει τις θερμές αέριες μάζες του νοτιά που βρίσκονται πίσω απ’ τις κορυφογραμμές. Εκεί δημιουργείται κάποια  ισχυρή ανισορροπία, οι ψυχρές μάζες σαν βαρύτερες, έχουν τάση να πέσουν στα χαμηλά και οι θερμές σαν ελαφρότερες ν’ ανέβουν ψηλά. Η ατμοσφαιρική αυτή ανισορροπία δημιουργεί τους σίφωνες, που  συνοδεύονται από πολύ ισχυρές βροχοπτώσεις που εκτονώνουν την αστάθεια.

Σχηματίζεται συνήθως στις νότιες περιοχές, πίσω από αυχένες που αναγκάζουν τις ψυχρές αέριες μάζες του βοριά ν’ ανυψωθούν. Μερικές φορές ακόμα, οι ψυχρές αέριες μάζες  του βοριά ορθώνονται σαν κύμα που σπάζει στη παραλία, εγκλωβίζει κάτω απ’ αυτό θερμές αέριες μάζες κι έτσι δημιουργείται το αίτιο του σίφωνα. Απ’ αυτά φαίνεται ότι στο βόρειο τμήμα του νησιού οι σίφωνες είναι σπάνιοι μέχρι και ανύπαρκτοι.      

Ο σίφωνας ή τρούμπα, είναι μια περιστρεφόμενη στήλη αέρα, που αρχίζει συνήθως από ένα καταιγιδοφόρο σύννεφο, κυρίως σωρειτομελανία, και φτάνει μέχρι τη γη, με διάμετρό που αρχίζει από λίγα μέτρα και φτάνει τα 150 και μερικές φορές περισσότερο. Η ταχύτητα περιστροφής του αέρα φτάνει ακόμα και τα 300 Km την ώρα και η ταχύτητά του συστήματος στο έδαφος δεν ξεπερνά τα 60. Δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά, που είναι αρκετά όμως για να σκορπίσει την καταστροφή στο πέρασμά της. Η δύνη του αέρα του σίφωνα έχει απορροφητικές ικανότητες, απ’ όπου προέρχονται και τα δυο του ονόματα.

Οι σίφωνες είναι συνηθισμένο φαινόμενο στο Κάμπο του Μαραθοκάμπου μέχρι πέρα απ’ τον Όρμο, κι απ’ το Ηραίο μέχρι και το Πυθαγόρειο, όπου το ανάγλυφο του εδάφους ευνοεί τον σχηματισμό τους, στις περιοχές αυτές σημειώθηκαν κατά καιρούς πολύ σοβαρές ζημιές. Ιστορικά γεγονότα έγιναν οι σίφωνες  του 1789 και του 1816 που σάρωσαν το Ηραίο, τους Μύλους, τους δενδρίαδες, τη νεροτρουβιά κι έφτασαν μέχρι το Μοναστήρι του Σταυρού, του 1867 στον Πύργο που παρέσυρε στέγες και κατέστρεψε δένδρα, του 1868 στο Νεοχώρι, που ισοπέδωσε τους ελαιώνες και του 1885 στον Όρμο Μαραθοκάμπου, που αναποδογύρισε πλοία, τραβηγμένα στη στεριά, παρέσυρε στέγες, και κατέστρεψε εκατοντάδες ελαιόδεντρα.

Ο σορόκος. Είναι ο πιο ανυπόληπτος καιρός, είναι ο χειρότερος απ’ όλους, βίαιος, άστατος, ύπουλος. Είναι τρελός καιρός που τον τρέμουν οι ναυτικοί. Σηκώνει τεράστια κύματα κι όπως πιστεύουν οι θαλασσινοί, «ανακατώνει τη θάλασσα σε βάθος σαράντα οργιές», γεμίζοντας τις παραλίες με φύκια. «Γίνανε σαν το σορόκο με τα φύκια» λένε γι’ αυτούς που πιάνονται στα χέρια. Ο λαός συνδέει το όνομά του με το σωρό, χωρίς όμως αυτές οι λέξεις να έχουν σχέση μεταξύ τους.    

Ο γαρμπής. Είναι βολικός καιρός, συνήθως πολύ βροχερός και κρατά αρκετά. Τους θερινούς μήνες σπάνια εμφανίζεται, όταν εμφανιστεί όμως είναι υγρός πολύ θερμός και άβροχος, γιατί κουβαλά θερμές αέριες μάζες απ’ τα νότια. Είναι ανυπόφορος καιρός για τον άνθρωπο και μπορεί να προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημιές στη γεωργία, «τα έκαψε ο λίβας» λένε οι γεωργοί μετά τη ζημιά. Λιψ ή λίβας λεγόταν απ’ την αρχαιότητα γιατί φέρνει θερμές αέριες μάζες απ’ τη Λιβύη.

Ο λεβάντης. Είναι ο μάστορας της βροχής, συνήθως βρέχει σιγανά στρωτά κι ασταμάτητα, «τον έχει στο μάστορα» λένε. Βγάζει δυνατό αέρα με δυνατό κρύο τον χειμώνα, όταν μάλιστα τον γυρίσει προς τον γρέγο (γρεγολεβάντης). Τον λένε και κατσικά, ίσως γιατί η βροχή και το κρύο δεν αφήνουν τους τσοπάνηδες να βγουν για να βοσκήσουν τα κατσίκια και ψοφούν.

Ο πουνέντες. Το καλοκαίρι είναι δροσερός κι ευχάριστος, όπως ο γείτονάς του ο μαΐστρος, τον χειμώνα όμως είναι βροχερός, όπως κι ο άλλος του γείτονας ο γαρμπής. 

Και οι δυο αυτοί καιροί βοηθούν τη γεωργία, και γι’ αυτό στο ωρολόγιο του Κυρρίστου ο ένας κρατάει λουλούδια κι ο άλλος καρπούς.

Εκτός απ’ τους παραπάνω οκτώ ανέμους υπάρχουν και οι ενδιάμεσοι, που δεν έχουν ξεχωριστά ονόματα, ο καθένας παίρνει ένα σύνθετο απ τις ονομασίες των διπλανών τους, όπως γρεγολεβάντης. Ο καθένας απ’ αυτούς τους ανέμους έχει τις δικές του ιδιαίτερες ιδιοτροπίες, κυρίως όμως έχουν τις ιδιοτροπίες  και τις συνήθειες των διπλανών τους.

Προγνωστικά του καιρού: 

Οι άνθρωποι από πολύ παλιά ενδιαφερόταν για τον αυριανό καιρό. Έτσι επί χιλιάδες χρόνια η πρόγνωση του καιρού ήταν μια λαϊκή τέχνη, με την οποία ασχολούταν κυρίως οι ναυτικοί και οι ψαράδες, καθώς επίσης και οι αγρότες και κυνηγοί και γενικά οι άνθρωπο της υπαίθρου. Παρατηρούσαν τα σύννεφα, τη συμπεριφορά των πουλιών και των ζώων, κι άλλα ακόμα σημεία και καταλήγανε σε ορισμένα συμπεράσματα που τις περισσότερες φορές ήταν εκπληκτικά ακριβή. Το προγνωστικά αυτά περνούσαν από γενεά σε γενεά, υπό μορφή έμμετρων παροιμιών για ν’ αποστηθίζονται πιο εύκολα.

Πρώτος ο Θεόφραστος, περί το 300 π. Χ. στο έργο του «περί σημείων», συγκέντρωσε και περιέγραψε περί τα 200 προγνωστικά, και ήταν το μοναδικό βοήθημα για τη πρόγνωση του καιρού για τα επόμενα 2000 και πλέον χρόνια. Στο βιβλίο αυτό αναφέρεται ότι η κόκκινη ανατολή του ήλιου, κι ο κύκλος γύρω απ’ τον ήλιο και τη σελήνη, είναι προάγγελοι βροχής, ενώ η κόκκινη δύση είναι προάγγελος καλοκαιρίας. Αυτά, με βάση των σημερινών επιστημονικών παρατηρήσεων, ισχύουν τουλάχιστο επτά στια δέκα.

Πολλοί οργανισμοί από ένστικτο αντιδρούν στα χαμηλά και στα υψηλά βαρομετρικά, που προηγούνται μιας κακοκαιρίας ή μιας καλοκαιρίας, αλλάζοντας την συμπεριφορά τους και τις συνήθειές τους. Τα πουλιά, ίσως επειδή είναι πιο πολύ εκτεθειμένα στην ατμόσφαιρα, φαίνεται να έχουν περισσότερο ανεπτυγμένο το ένστικτο αυτό, κι αντιδρώντας, άλλοτε φωνάζουν χαρούμενα ή λυπημένα, πετούν μ’ ασυνήθιστο τρόπο, κι άλλοτε πετούν σε ασφαλέστερα μέρη για να προστατευθούν απ’ την κακοκαιρία. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά την αρχαιότητα απέδιδαν στα πουλιά μαντικές ικανότητες, μέχρι που το όνομα του αρπακτικού πουλιού οιωνός να σημαίνει μαντικό σημείο.

Όταν κυνηγιούνται και μαλώνουν τα γουρούνια, όταν κυλιέται η γάτα κι όταν ουρλιάζουν τα τσακάλια, αλλάζει ο καιρός. Όταν η γάτα νίβεται θα φυσήξει από εκεί που κοιτάζει, κι όταν τα γουρούνια τραβούν ξερά κλαδιά και φρύγανα, έρχεται κακοκαιρία. Όταν χτυπιούνται τα βόδια και μουγκρίζουν ή μυρίζουν τον αέρα, όταν τα άλογα και τα μουλάρια χτυπούν τα πόδια τους στη γη, θα έρθει βροχή, κι όταν τσιμπούν οι μύγες θα πάρει δυνατός αέρας.

Οι περισσότερες παρατηρήσεις αναφέρονται για τα πουλιά.

Όταν τα χελιδόνια πετούν χαμηλά, όταν σκούζει η γουρδουλούπα, όταν οι γλάροι πετούν κοπαδιαστά πάνω απ’ τη στεριά, κι όταν οι κότες ψειρίζονται και τινάζονται θα βρέξει.

Όταν οι πετεινοί λαλούνε εκτός προγράμματος, παράωρα όπως λέγανε, θ’ αλλάξει ο καιρός, όταν οι κουρούνες πετούν χαμηλά θ’ ακολουθήσει καλός καιρός, όταν τα μικρά πουλιά πέφτουν κοπαδιαστά στις αυλές και τρυπώνουν στα χαλάσματα, θα κάμει κρύο δυνατό.

Αυτά είναι μερικά απ’ τα προγνωστικά που αναφέρονται σε ζώα και πουλιά.

Υπάρχουν αρκετά άτομα που παρουσιάζουν κάποιες ευαισθησίες στις μεταβολές της ατμοσφαιρικής πίεσης και της υγρασίας, που προηγούνται της κακοκαιρίας, όπως αναφέραμε. Τα άτομα αυτά είναι συνήθως ηλικιωμένοι, αλλεργικοί, παχύσαρκοι, χρονίως άρρωστοι, και υπερευαίσθητοι. Τις μεταβολές αυτές τις αισθάνονται με πόνους στα κόκαλα, στις αρθρώσεις, στους μυς και σε παλιά τραύματα, και διακρίνονται για την ικανότητά τους να προβλέπουν μ’ αυτό τον τρόπο καιρό.

Τα χαμηλά και υψηλά βαρομετρικά, συντελούν στο να δημιουργηθούν στην ατμόσφαιρα διάφορα φαινόμενα, τα λεγόμενα «σημάδια του καιρού», τα οποία  είναι τα πιο ασφαλή προγνωστικά μεταβολής των καιρικών συνθηκών. Τα περισσότερα απ’ τα σημάδια αυτά εξαρτώνται απ’ την γεωγραφική διαμόρφωση του τόπου και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή.

Όταν η κορυφή της καμήλας (Μυκάλης) σκεπαστεί με σύννεφα, θα βρέξει, «όταν η καμήλα φορέσει καπέλο πάρε ομπρέλα», λένε στ’ ανατολικά χωριά που βλέπουν τη καμήλα. Για τον Μαραθόκαμπο, σύννεφα πάνω απ’ την Γκιόκα προμηνύουν καλοσύνη, πάνω απ’ τον Κέρκη ή τον Πλάτανο, προμηνύουν κακοκαιρία, κακοκαιριά επίσης έρχεται κι όταν τα νησιά που φαίνονται σηκώνουν τις μύτες τους και πολλά άλλα.

Όταν ο ήλιος βγαίνει με πόδια, όταν η ανατολή του ήλιου είναι κόκκινη, όταν ο ήλιος και το φεγγάρι έχουν κύκλο, προβλέπεται βροχή, όταν η δύση είναι κόκκινη θ΄ακολουθήσει καλός καιρός. Όταν τον χειμώνα καίει ο ήλιος, θα βρέξει, όταν τρεμοσβήνουν τα άστρα θα πάρει δυνατός αέρας, κι όταν ο ήλιος είναι άσπρος θα κάμει κακοκαιρία, «άσπρος  ήλιος μαύρη μέρα».

Εκτός απ’ τα παραπάνω, που σήμερα για τα περισσότερα μπορεί να δοθεί κάποια ερμηνεία με βάση τους νόμους της φυσικής και της βιολογίας, υπάρχουν κι άλλα, πολύ περίεργα, πολλά απ’ τα οποία αναφέρει κι ο Θεόφραστος στο έργο του. Έτσι όταν τσιμπλιάζει η καύτρα του λύχνου, το γρήγορο άναμμα της φωτιάς στο τζάκι, το κάψιμο της καπνιάς του τσουκαλιού, όταν πέφτουν οι καπνιές απ’ την καπνοδόχο του τζακιού κι άλλα παρόμοια, προαναγγέλλουν κακοκαιρία.

Μ’ αυτά τα προγνωστικά προσπαθούσαν να προβλέψουν τον καιρό για τις επόμενες δυο με τρεις μέρες. Υπάρχουν όμως κι άλλα για μακροχρόνιες προβλέψεις, των οποίων η ακρίβεια αμφισβητείται, τα οποία βασίζονται στο καινούριο φεγγάρι, σε μερικά φυτά, και στον καιρό ορισμένων ημερών του χρόνου, τα λεγόμενα «μιρουμήνια».

«Ολόρθο φεγγάρι, δίπλα ο γεμιτζής» και το αντίθετο, δηλαδή όταν το νέο φεγγάρι είναι όρθιο, θα επακολουθήσουν καλοί καιροί μέχρι το τέλος του, κι ο ναυτικός δεν θα έχει πρόβλημα, το αντίθετο θα συμβεί όταν είναι πλάγιο. Η στάση όμως του κάθε νέου φεγγαριού εξαρτάται απ’ τη θέση του ήλιου απ’ όπου φωτίζεται, όταν ο ήλιος βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, το καλοκαίρι δηλαδή που επικρατούν καλοί καιροί, όλα τα νέα φεγγάρια είναι όρθια, ενώ όταν ο ήλιος πάει στο νότιο ημισφαίριο, τον χειμώνα δηλαδή με τις φουρτούνες γίνεται το αντίθετο. Έτσι λόγω εποχής το προγνωστικό βγαίνει σωστό.

Όταν τα τσουρνούκια και τα πουρνάρια έχουν πολλά αγκάθια, κι όταν οι βάτοι έχουν πολλά βατόμουρα, ο χειμώνας θα είναι βαρύς.

Όταν βρέξει του Αγίου Πλάτωνα, του Αγίου Ανδρέα, ή της Σπηλιανής, ο χειμώνας θα είναι βαρύς και με πολλές βροχές. Επίσης ότι καιρό κάμει κάθε μισή μέρα των εξ πρώτων ημερών του Αυγούστου, ή κάθε μέρα των δώδεκα, τον ίδιο θα κάμει και ο αντίστοιχος μήνας του χρόνου κι αρκετά άλλα παρόμοια.. 

Υπάρχουν και οι αναμενόμενοι καιροί, «μπρος πίσω της Βροντιανής θα βροντήξει», δηλαδή πριν η μετά τη γιορτή της Παναγίας της Βροντιανής θα κάμει φουρτούνα. Το ίδιο και για του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Βαρβάρας, «μπρος πίσω στα Νικολοβάρβαρα θα κάμει φουρτούνα», το ίδιο λένε και για την εποχή της Αγίας Τριάδα. Αυτό φαίνετε να συμβαίνει γιατί οι ημερομηνίες αυτές συμπίπτουν σχεδόν με τα ηλιοστάσια, το χειμερινό 22/12, το θερινό 21/6, και τις ισημερίες εαρινή 21/3 και φθινοπωρινή 22/7 .

Σήμερα η επιστήμη της μετεωρολογίας έχει πολύ αναπτυχθεί, ένα πυκνό δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών ανά τον κόσμο και δορυφόροι δίνουν ακριβή στοιχεία και προβλέπουν γι’ αρκετές μέρες τον καιρό με μεγάλη ακρίβεια. Έτσι όλα αυτά τα προγνωστικά, που για χιλιετίες ολόκληρες βοήθησαν τον γεωργό, τον ναυτικό, τον ταξιδευτή και τόσους άλλους, θα ξεχαστούν όπως και τόσα άλλα.