Η μάχη του κάβο φονιά.

                          Η μάχη του κάβο φονιά.

Εκεί που ο Καπετάν Σταμάτης δοξάστηκε κι έσωσε τη Σάμο απ’ τον όλεθρο, ήταν η μάχη του κάβου φονιά. Την Κυριακή στις τρεις Ιουλίου του 1821, κατέφθασε ο τούρκικος στόλος κι άραξε στ’ ανοιχτά του Κάμπου της Χώρας, με στόλαρχο τον Καραλή και με την εντολή, αν δεν προσκυνήσουν να καταστρέψει τη Σάμο ολόκληρη. Οι προτάσεις του Καραλή για αμνηστία και παράδοση του νησιού απορρίφτηκαν αμέσως και χωρίς πολλές συζητήσεις απ’ τους Σαμιώτες.

Απ’ τις κινήσεις του στόλου ο Λυκούργος κατάλαβε ότι θα έκανε προσπάθεια αποβίβασης στα παράλια του Κάμπου της Χώρας κι έπιασε ο ίδιος την επίκαιρη θέση Ποτοκάκι. Τον Καπετάν Σταμάτη με καμιά δεκαπενταριά Μαραθοκαμπίτες, τον τοποθέτησε στον κάβο τζωρζή, τον Καπετάν Λαχανά στο μεσόκαμπο, και τον Κ. Κονταξή στον άσπρο κάβο. Την άλλη μέρα, μετά από φοβερό κανονίδι, έγινε προσπάθεια απόβασης στο Ποτοκάκι, πολλοί δείλιασαν κι έφυγαν, λίγοι έμειναν με τον Λυκούργο, που χειρίστηκαν εύστοχα τα όπλα και τα πέντε μικρά κανόνια που είχαν. Αναποδογύρισαν αρκετές βάρκες και οι άλλες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στα πλοία. Μετά τις πρώτες επιτυχίες επανήλθαν κι όσοι είχαν φύγει και οι επόμενες προσπάθειες απόβασης στο ποτοκάκι εκείνη τη μέρα, είχαν την ίδια τύχη.

Την άλλη μέρα το πρωί, Τρίτη 5 Ιουλίου, δώδεκα καράβια ξέκοψαν και πλησίασαν τον κάβο Τζωρζή αρχίζοντας ένα φοβερό βομβαρδισμό που ανάγκασε τους φρουρούς ν’ αφήσουν την παραλία και να υποχωρήσουν πίσω στα βράχια. Αμέσως μετά έστειλαν βάρκες γεμάτες Τούρκους κι αποβιβάστηκαν στον κάβο, πάνω από εξακόσιοι, όλοι τους παλικάρια τουρκοκρήτες, με αρχηγό τον φοβερό Καπλάν Αγά, που έστησε το μπαϊράκι του στα βράχια της παραλίας κι έπιασαν μετερίζι. Οι Σαμιώτες καμιά δεκαπενταριά όλοι κι όλοι στην αρχή, γινόταν περισσότεροι από ενισχύσεις που ερχόταν από γύρω κι έφτασαν τελικά τους τρακόσιους. Τα τουφέκια άναψαν, οι Τούρκοι ήταν πολλοί κι όλο πλήθαιναν, οι βάρκες πηγαινοέρχονταν και κουβαλούσαν, οι στιγμές ήταν κρίσιμες, εδώ κρεμόταν η τύχη της Σάμου. Τότε ο Καπετάν Σταμάτης τραβώντας το σπαθί του φώναξε: «Με το τουφέκι αδέλφια μου, τίποτα δεν θα κάνουμε. Αυτοί έπιασαν μετερίζια. Ας πέσουμε με τα σπαθιά μας κι ο Θεός Βοηθός μας» Έκανε το σταυρό του, όρμισε πρώτος και τον ακολούθησαν ο χιλίαρχος Μανόλης Μελαχρινός με τον γιο του Γιάννη, ο ξάδερφός του Σταμάτης Αλέξης, ο ηπειρώτης Πανταζής Αθανασίου, ο φοβερός κρητικός Γεώργιος Μουριώτης κι ο Σεβαστός Γιαγάς με τον Χριστόδουλο Καψάλη.  Μαζί ακόμα όρμισαν και οι Γιάννης Διακοηλίας, Θεόδωρος Καψάλης, Δημήτρης Ψιλάκης, ο Γεώργιος Καπουράλης, κι ο Χριστόδουλος Καρβελάς. Τα λίγα αυτά σπαθιά δούλευαν ασταμάτητα και για μια στιγμή ο Καπετάν Σταμάτης κατάφερε να κόψη στα δυο τον αρχηγό τους τον Καπλάν Αγά. Οι Τούρκοι τα έχασαν, οι ερχόμενες ενισχύσεις απ’ τις γύρω περιοχές έμπαιναν κι αυτές στη μάχη, οι Τούρκοι  στριμώχτηκαν στα στενά όρια του κάβου και προσπαθούσαν να γλιτώσουν. Ο Καπετάν Σταμάτης επίτηδες άφηνε τις βάρκες να πλησιάσουν στη στεριά, οι Τούρκοι πηδούσαν μέσα για να γυρίσουν στα καράβια και τις βούλιαζαν με τα δυο κανόνια που είχαν φέρει. Ο Γιάννης Θιακός με το ένα έκανε θραύση κι ο Σεβαστός Γιαγάς με το άλλο βούλιαξε τρεις φελούκες γεμάτες Τούρκους που δεν γλύτωσε κανένας, Έτσι δεν χρειαζόταν πολύς κόπος να τους ξεκάνουν ένα ένα, ξόφλαγαν ομαδικά.

Μέχρι το βράδυ επτά Τούρκοι έμειναν, ταμπουρωμένοι στα βράχια και τουφεκούσαν υπερασπιζόμενοι τα κεφάλια τους, γνωρίζοντας κι αυτοί ότι σε λίγο θα έτρωγαν πιλάφι στον παράδεισο και δεν χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια να στείλουν κι αυτούς μαζί με τους άλλους.

Στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν απ’ τους Σαμιώτες οι Νικόλαος Σερέτης, Γεώργιος Παπαχατζής, Εμμανουήλ Λιόζος και Χριστόδουλος Σκοπελίτης και πληγώθηκαν 10. Απ’ τους Τούρκους  σκοτώθηκαν και πνίγηκαν περισσότεροι από 700, η θάλασσα βάφτηκε κόκκινη κι από τότε ο κάβο Τζωρζής μετονομάστηκε σε κάβο φονιάς.

Μετά απ’ αυτές τις αποτυχίες ο Καραλής, έμεινε αγκυροβολημένος και περίμενε ενισχύσεις, στις 8 και 9 Ιουλίου κατέφθασε τμηματικά ο Ελληνικός στόλος, υπό τον Ιάκωβο Τομπάζη, διώχνοντας τον τούρκικο με ανυπολόγιστες ζημιές.

Όπως αναφέρει ο Νικ. Σταματιάδης στα Σαμιακά Α σ. 49, εκτός απ’ τον πρωταγωνιστή της μάχης τον Καπετάν Σταμάτη, διακρίθηκαν και οι επόμενοι, πολλοί απ’ τους οποίους ήταν Μαραθοκαμπίτες. Εμμ. Μελαχρινός και ο γιος του Ιωάννης, Σταμάτης Αλέξης, Κ. Παλαιός, Σεβ. Γιαγάς, Χρ. Καψάλης, Πανταζής Αθανασίου, Ι. Διακοηλίας, Θ. Καψάλης, Δ. Ψυλάκης, Δ. Διακογιώργης, Κ. Κοζάκης, Ευστ. Καρακώστας, Κ. Καρβελάς, Ι.Μαυρογένης, Ασλάνης Χίος, Κ. Μαραζίνης, Ανδ. Γκιλίτζης που είχε ξεπεράσει τα εβδομήντα του χρόνια και σκότωσε έξη Τούρκους, Σωτ. Κατζούλης, Ι. Ελαιοτριβιάρης, Ν. Σταματιάδης, Απ. Ζαμπούνης, Κυρ. Ζαμπούνης, Ευγ. Ευγενικός, Ν. Αξιώτης, Ι. Παντελής, Ευαγ. Κεφαληναίος, Κ. Κατζινάκης, Μ. Σαρόγλου, Γ. Ζακχαίος, Δ. Ρηγινός, Ιππ. Βουργάνας, Ν. Σερμαντής, Ι. Κατζικίνης, Γ. Μαρούπας, Κ. Αθανασάκης, Αντ. Μαργαρίτης, Ανδρ. Μαργαρίτης, Ν. Τροβάς, Ι. Κριατζάκης, Ανδ. Αποστόλου, Γ. Σφακιανός, Αναγν. Σφακιανός, Ι. Καζόγλου, Κ. Θεοφανίδης, Χ. Λυμπέρης, Γ. Χατζημανόλης, Χ. Κούκδος,  Αναγ. Βογιατζής, Ι. Κωνσταντούκος, Δ. Ζάνης, Ι. Καζάκος, Χ. Λιάπης, Μ. Ωρολογάς, Στ. Σουρής, Γ. Κοντραφούρης, Μιχ. Σφόνδυλας, Στ. Μάνταλος, Γ. Ελένος, Δ. Λάιος, Ανδρονικος Σερέτης, Πανταζής Σουλιώτης, Δ. Σοφούλας και οι κρητικοί Φραγκιάς Τζισκάκης, Πανταζής Ζερβουδάκης, Μ. Δινάκης και Γ. Μουριώτης.      

Πολλά τα κατορθώματα του Καπ. Σταμάτη που θα χρειαζόταν ολόκληροι τόμοι για να περιγράφουνε..