Ο Κέρκης της Σάμου.

                          Ο Κέρκης της Σάμου.

Ο Κέρκης, ο άνδρας, ο δυνατός, ο ψηλός, ο περήφανος, καταλαμβάνει ολόκληρο το δυτικό τμήμα της Σάμου. Δίπλα του βρίσκεται η πανέμορφη και ντροπαλή νυφούλα, η ομορφοστόλιστη Άμπελος, ένα ζευγάρι που στολίζει το νησί και το κάνει το ομορφότερο του Αιγαίου.

Το ρέμα του Καρλοβάσου, της βελανιδιάς κι ο αυχένας των Αγίων Θεοδώρων χωρίζουν τα δυο βουνά. Ο Κέρκης δεν καταλαμβάνει μεγάλη έκταση όπως η Άμπελος, που κατά τον Στράβωνα, κάνει ολόκληρο το νησί ορεινό, είναι όμως ψηλός άγριος και μεγαλόπρεπος και γι’ αυτόν ο ίδιος γράφει «Ένδοξον και το εν αυτή όρος Κερκετεύς, μάλλον της Αμπέλου αύτη δ’ υπέρκειται της Σαμίας πόλεως».

 Ο κύριος όγκος του Κέρκη είναι ένας τεράστιος κι απόκρημνος ασβεστολιθικός βράχος, με απότομες και βαθιές χαράδρες και κάθετες σχεδόν ορθοπλαγιές. Είναι δύσκολο και αφιλόξενο βουνό και δεν είναι λίγες οι φορές που δυσκολεύτηκαν, κινδύνευσαν, ή και χάθηκαν ακόμη άνθρωποι, που δεν γνώριζαν καλά τα δυσδιάκριτα, απόκρημνα και δύσβατα μονοπάτια του. Σ’ αυτόν και τις απόκρυφες σπηλιές του εύρισκε άσυλο ο κάθε καταδιωγμένος, την ησυχία και την ηρεμία του ο κάθε αναχωρητής, ερημίτης και καλόγερος, ακόμα κι ο μέγας Πυθαγόρας εδώ ερχόταν γι’ αυτοσυγκέντρωση και διαλογισμό. Εδώ στις σπηλιές και τις χαράδρες του έζησαν οι λιγοστοί κάτοικοι που έμειναν κατά την περίοδο της λεγόμενης ερήμωσης κι απ’ αυτόν ζητούσαν προστασία τα γυναικόπαιδα σε κάθε δύσκολη περίοδο κατά την επανάσταση του 1821.

Κορυφή του είναι η Βίγλα, που θα πει σκοπιά, φυλάκιο ή παρατηρητήριο, με ύψος 1434 μέτρα και συντεταγμένες 37^ο 43΄34΄΄ βόρειο, 26⁰ 37’ 20΄΄ανατολικό και είναι η ψηλότερη του Αιγαίου, μετά το Φεγγάρι της Σαμοθράκης.

 Για να φτάσει κανένας μέχρι την Βίγλα, χρειάζεται ένας πολύωρος και κοπιαστικός ποδαρόδρομος, μέσα από δύσβατα, ανηφορικά, βραχώδη, δυσδιάκριτα και απόκρημνα μονοπάτια, η αμοιβή όμως με καλή ορατότητα είναι πλουσιοπάροχη. Εδώ ο ορίζοντας ανοίγει και η θέα  είναι καταπληκτική, απ’ εδώ φαίνεται ολόκληρη η Σάμος, πέρα η Μικρά Ασία σε μεγάλο βάθος, στα βορειοδυτικά η Χίος, δίπλα η Ικαρία και οι Φούρνοι, στο βάθος οι Κυκλάδες και από κάτω τα Δωδεκάνησα όλα σκορπισμένα στο πέλαγος. Λένε ότι φαίνεται και το Άγιο Όρος, αυτό όμως δεν είναι δυνατό γιατί δεν το επιτρέπει η μεγάλη απόσταση, και κυρίως η Χίος με τo βουνό της το Πεληναίο ύψους 1297 μέτρα, που παρεμβάλλεται ακριβώς στο ενδιάμεσο.

Οι γεωγράφοι λένε ότι το σχήμα της Σάμου μοιάζει με λαγό που κοιμάται, το κεφάλι του βρίσκεται ανατολικά και η ουρά του, το κέρκος, όπως την έλεγαν οι αρχαίοι, βρίσκεται στα δυτικά. «Κερκήτιον όρος» λοιπόν, σημαίνει «ουραίον όρος», που καλύπτει δηλαδή την ουρά, το δε παράγωγό του σε –ευς (Κερκετεύς), εσήμαινε βουνό στο κέρκος, την ουρά του νησιού. Αυτά σημειώνει ο Μενεκράτης Ζαφειρίου στο βιβλίο του «το γλωσσικό ιδίωμα της Σάμου» σελ. 177. Όταν πήρε το όνομα όμως ποιος γνώριζε το ακριβές σχήμα του νησιού.

Κατά τον Επ’ Σταματιάδη στα Σαμιακά, Α! 33, το όνομά του προέρχεται απ’ το ρήμα κέρκω ή κρέκω, που  σημαίνει βροντώ ή χτυπώ, απ’ τον κρότο των κυμάτων στις παραλίες του, τις βροντές με τις καταιγίδες, που αντιβοούν στις βαθιές χαράδρες του και την βοή των ανέμων που δεν σταματούν ποτέ. Άλλοι πάλι λένε ότι το όνομα το οφείλει στους Κερκέτες, κάποιο λαό, που κατά την αρχαιότητα ήρθαν απ’ την Μικρά Ασία για εξόρυξη μεταλλευμάτων και πολλές ακόμα άλλες εκδοχές.

Απ’ τον Στράβωνα και τον Νίκανδρο, αναφέρεται και με το όνομα Κατεβάτης, που πιθανόν να προέρχεται απ’ τους ισχυρούς ανέμους που κατεβαίνουν απ’ το βουνό και σαρώνουν τα παράλια.

Ίσως στο ύψος του Κέρκη να οφείλεται και το όνομά της Σάμου. Μια απ’ τις εκδοχές προέλευσης του ονόματός της είναι ότι προέρχεται απ’ την Φοινικική λέξη σάμα που θα πει ψηλός τόπος κοντά στη θάλασσα και πιθανόν, η Σάμη της Κεφαλονιάς με το βουνό της τον Αίνο που έχει ύψος 1628 μέτρα και το πρώτο συνθετικό της Σαμοθράκης με το βουνό της το Φεγγάρι με ύψος 1648 μέτρα, να προέρχονται απ’ την ίδια ρίζα.

Ο κύριος όγκος του Κέρκη, ο πέρα Κέρκης όπως τον λένε, χωρίζεται απ’ τα ανατολικά παρακλάδια του με δυο μεγάλες και βαθιές χαράδρες, τις μεγαλύτερες του νησιού, στα βόρεια του Σαϊτανιού ή του Κακοπέρατου και στα νότια της Κιούρκας, που αρχίζουν και οι δυο απ’ τον αυχένα που σχηματίζουν το Μαύρο στεφάνι και το Μενεγάκι. Τα παρακλάδια του αυτά, που είναι κατάφυτα, είναι το Μελεγάκι με υψόμετρο 892 μέτρα, ο Φτεριάς με 722 που βρίσκεται πάνω απ’ τον Μαραθόκαμπο, το Καστρί με 661 ανατολικά των Κοσμαδαίων, που πήρε το όνομα απ’ τα ερείπια  κάστρου που υπάρχουν εκεί και το Χοντρό βουνό, νότια της Καστανιάς, με 600 και κατηφορίζοντας σβήνουν ομαλά στον δυτικό κλάδο του χειμάρρου του Καρλοβάσου, τους Αγίους Θεοδώρους και της Βελανιδιάς. Άλλο πιο μικρό παρακλάδι του εκτείνεται απ’ τα νοτιοδυτικά του Κέρκη προς τα νότια και χωρίζεται απ’ αυτόν με τον αυχένα της Μουρτερής, με ψηλότερες κορφές την Γκιόκα, ύψους 375 μέτρα και τον Κοκκινόβραχο πάνω απ’ την Μακριά Πούντα με 330.

Γεωλογικά ο Κέρκης αποτελείται αποκλειστικά από ασβεστόλιθους και δολομίτες νηριτικής ανθρακικής ιζηματογένεσης, τα οποία δημιουργήθηκαν σε ρηχή θάλασσα, βάθους μέχρι 200 μέτρα και γι’ αυτό είναι χονδροκρυσταλλικά, μεσοστρωματώδη έως παχυστρωματώδη και πολλές φορές άστρωτα.

Τα μάρμαρα αυτά έχουν χρώμα λευκό μέχρι τεφρόλευκο, κατά θέσεις τεφρά κι είναι πολύ διερρηγμένα, καρστικά και κατά κανόνα χωρίς σχιστολιθικές ενστρώσεις. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο δεν υπάρχουν αξιόλογες πηγές, τα νερά της βροχής χάνονται σε βάθος μέσα απ’ τις ρωγμές των πετρωμάτων και πάνε υπογείως στη θάλασσα.

Πάνω στα μάρμαρα του Κέρκη υπάρχουν κατά τόπους κλαστικά πετρώματα και πάνω απ’ αυτά υπάρχει η μάζα των βασικών εκρηξιγενών πετρωμάτων της περιοχής Καλλιθέας και Δρακαίων. Στα πετρώματα αυτά, αλλά και στις σπηλιές, τα βάραθρα και στο ύψος του Κέρκη, θα πρέπει ν’ αποδοθεί η εσφαλμένη άποψη ότι ο Κέρκης ήταν παλιά ηφαίστειο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μεγάλες μάζες εκχύσεων μάγματος που έγιναν μέσα σε θαλάσσιο περιβάλλον. Πολλές φορές μέσα στα εκρηξιγενή αυτά πετρώματα, παρεμβάλλονται ενστρώσεις ασβεστόλιθων και ψαμμιτών με μικρό πάχος. Στη βάση των ασβεστόλιθων του καλύμματος της Καλλιθέας και στην επαφή τους με τα βασικά εκρηξιγενή, όσο και μέσα σ’ αυτά, εμφανίζονται πηγές μικρής έως και μέσης δυναμικότητας.

Περιφερειακά των μαρμάρων του Κέρκη, απαντώνται οι σχιστόλιθοι Μαραθοκάμπου και Κοσμαδαίων, που κάθονται πάνω στα μάρμαρα. Οι σχιστόλιθοι αυτοί εμφανίζουν σ’ όλη τους την έκταση πολλές μικρές και μεγάλες πηγές, όπως στην Αγία Κυριακή, τον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, τις πηγές του Μαραθοκάμπου, της Βελανιδιάς, του Αη- Παντελέμονα και της Αγίας Παρασκευής της Λέκας κ.ά.