Η κατάληψη της Σάμου απ’ τους Γερμανούς. Επιχείρηση Δαμοκλής (Damokles).

Η κατάληψη της Σάμου απ’ τους Γερμανούς.

                          Επιχείρηση Δαμοκλής (Damokles).

Μετά την κατάρρευση και συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 του Σεπτέμβρη του 1943, σοβαρά γεγονότα επακολούθησαν στα Δωδεκάνησα και στη Σάμο που κατείχαν οι Ιταλοί.

Ο Τσόρτσιλ επιθυμούσε, όπως ισχυρίζονταν, να βγάλει την Τουρκία στο πόλεμο ώστε με το άνοιγμα του Αιγαίου και των στενών να μπορεί να τροφοδοτεί ευκολότερα με πολεμικό υλικό κι άλλα εφόδια την σύμμαχο Ρωσία και με τη δημιουργία βάσεων σε Τουρκικό έδαφος, να μπορεί να προσβάλει τις πετρελαιοπηγές στο Πλοέστι της Ρουμανίας που κατείχαν οι Γερμανοί. Την εποχή εκείνη όμως η τύχη του πολέμου είχε ήδη κριθεί και στη πραγματικότητα  η Αγγλία επεδίωκε να εξασφαλίσει μεταπολεμικά ένα σύμμαχο φύλακα για τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Δεν δίστασε μάλιστα να υποσχεθεί στους Τούρκους ακόμα και τα Δωδεκάνησα και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με όλες τους τις δυνάμεις και παρά την μεγάλη αντίσταση των Άγγλων και των Ιταλών συμμάχων τους κατέλαβαν τα νησιά, με μεγάλες απώλειες σε έμψυχο αλλά και άψυχο υλικό, που το είχαν απόλυτη ανάγκη εκείνη την εποχή.  

Οι  Αμερικανοί που φαίνεται να κατάλαβαν το παιχνίδι των Άγγλων συμμάχων τους με την Τουρκία δεν τους παρείχαν καμιά βοήθεια στα σχέδια τους αυτά με το αιτιολογικό την άσκοπη σπατάλη δυνάμεων για ασήμαντα οφέλη.

Μετά την κατάληψη από τους Γερμανούς της Λέρου, της μεγάλης ναυτικής βάσης των Ιταλών, στις 16 Νοεμβρίου του 1943, η τύχη της Σάμου ήταν πια προδιαγραμμένη. Στο νησί δεν έμεναν παρά λίγοι Άγγλοι, τους  περισσότερους τους είχε απορροφήσει η μάχη της Λέρου, οι 358 άνδρες του Ιερού Λόχου, καθώς και οι άνδρες της Ιταλικής Μεραρχίας Κούνεο που μετά τα γεγονότα είχαν χάσει το ηθικό τους και κανένας δε μπορούσε να βασιστεί σ’ αυτούς. Μ’ αυτά τα δεδομένα επικράτησε η ιδέα να εγκαταλειφθεί το νησί χωρίς μάχη.

Στις 17 Νοεμβρίου οι Γερμανοί βομβάρδισαν το Βαθύ και το Πυθαγόρειο, προκαλώντας τεράστιες υλικές ζημιές και μεγάλες απώλειες κυρίως στον άμαχο πληθυσμό. Τις επόμενες νύχτες, ένας μικρός στόλος από ψαροκάικα μετέφερε στο Κουσάντασι 220 Άγγλους, 358 Ιερολοχίτες, περί τους 400 αντάρτες, 2978 Ιταλούς στρατιώτες και 1200 πολίτες.

Οι Γερμανοί, μετά την ολοκληρωτική κατάληψη της Δωδεκανήσου και την παράδοση, ύστερα από διαπραγματεύσεις, των 170 Ιταλών στρατιωτών της Ικαρίας, άρχισαν να προετοιμάζονται για να επιτεθούν και στη Σάμο. Η επιχείρηση αυτή με την κωδική ονομασία «Δαμοκλής» προέβλεπε τα εξής: Δυο τμήματα  Γερμανικού στρατού να αποβιβαστούν στα νότια, κοντά στο Πυθαγόρειο, ένα στη βόρεια ακτή δυτικά απ’ το Βαθύ και ρίψη αλεξιπτωτιστών  στ’ ανατολικά υψώματα του Βαθιού με κύριους στόχους την πρωτεύουσα, το Πυθαγόρειο και τη Χώρα.

Ημέρα Χ ορίστηκε η 24^η Νοεμβρίου του 1943.  

Πριν εφαρμόσουν τα σχέδιά τους οι Γερμανοί, έκαναν μια προσπάθεια για διαπραγματεύσεις και παράδοση του νησιού χωρίς μάχη. Για το σκοπό αυτό στις 21 Νοεμβρίου μια τορπιλάκατος απ’ τη Λέρο πλησίασε κατά το σούρουπο το Πυθαγόρειο και με τηλεβόα καλούσε σε διαπραγματεύσεις. Η φρουρά απάντησε με πυρά και η πυραυλάκατος  έφυγε.  Το επόμενο πρωί, 22 Νοεμβρίου, που είχαν φύγει και οι τελευταίοι υπερασπιστές της περιοχής οι Γερμανοί επανήλθαν στο Πυθαγόρειο. Τους υποδέχτηκε ο Ιταλός φασίστας, ο φονιάς της Καστανιάς, ο συνταγματάρχης Ούγγαρο και στις 10. 40΄τους παρέδωσε τη Σάμο και συντάχθηκε μαζί τους.

Απ’ το επόμενο πρωί άρχισε η σταδιακή κατάληψη του νησιού. Στο Καρλόβασι τους υποδέχτηκαν εγκάρδια οι 527 Ιταλοί μελανοχίτωνες φασίστες που πήραν μέρος στα γεγονότα της Καστανιάς στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1943 και εντάχθηκαν εθελοντικά και αυτοί καθώς και άλλοι 396 στην υπηρεσία τους. Άλλοι 66 αντιφρονούντες Ιταλοί αξιωματικοί και 3872 άνδρες, φρουρά της δυτικής Σάμου, που δεν πρόλαβαν να φύγουν, οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία. Στις 27 Νοεμβρίου το ατμόπλοιο «Πάλμα» που μετέφερε 1000 Ιταλούς αιχμαλώτους  από τη Σάμο για τον Πειραιά τορπιλίστηκε απ’ το Αγγλικό υποβρύχιο «Τορμπαιυ» κοντά στα Σαϊτάνια. Το σαϊτάνι, μικρό και μεγάλο και οι άλλες παραλίες της περιοχής γέμισαν πτώματα. Κι όπως έλεγαν πολλοί, Παλαιοκαρλοβασίτες, και Κοσμαδιώτες, φοβούμενοι για αρρώστιες τους έθαβαν σε ομαδικούς τάφους. Απ το καράβι, λέγεται πως μόνο ένας γλίτωσε και βγήκε κολυμπώντας στη στεριά.   

Οι Γερμανοί της φρουράς της Σάμου και των άλλων νησιών, ήταν ότι είχε απομείνει από τη λεγόμενη 999η Μεραρχία. Η Μεραρχία αυτή σχηματίστηκε το 1942, όταν η Γερμανία είχε μεγάλη ανάγκη ανδρών κι αποτελούνταν από κατάδικους του κοινού ποινικού δικαίου και πολιτικούς κρατούμενους, που οι περισσότεροι χάθηκαν στα μέτωπα της Ρωσίας, της Τυνησίας και αλλού. Παρά την αυστηρή πειθαρχία οι λιποταξίες στη Μεραρχία αυτή ήταν συχνές.

Απ’ τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1944 οι Γερμανοί άρχισαν ν’ αποχωρούν απ’ τη Σάμο καταστρέφοντας τα λιμάνια του Μαραθοκάμπου και του Καρλοβάσου.

Το λιμάνι του Βαθιού σώθηκε με παρέμβαση της Ντανιέλλας Μίλμπεργκ, μνηστής του Γερμανού διοικητή και του καθολικού ιερέα Pere Galliou.

Οι τελευταίοι Γερμανοί έφυγαν γύρω στις 20 Σεπτεμβρίου. Αρκετοί απ’ αυτούς δεν ακολούθησαν αλλά παραδόθηκαν στους αντάρτες. Μεταξύ τους και ο φρούραρχος Καρλοβάσου Όπις. Φεύγοντας οι ναζί, άφησαν πίσω καμιά χιλιάδα Ιταλούς φασίστες οχυρωμένους στα υψώματα ανάμεσα Βαθύ και Πυθαγόρειο, με άφθονο πολεμικό υλικό (για την τύχη τους κάνω λόγο σε άλλη εργασία μου).

Το μοναδικό θύμα των Γερμανών στη Σάμο ήταν ο απόστρατος ταγματάρχης και ανάπηρος πολέμου Αριστείδης Αγγελινάρας, απ’ τον Μαραθόκαμπο, που θεωρήθηκε υπεύθυνος για κάποιο σαμποτάζ στο χωριό με ένα Γερμανό νεκρό και έναν τραυματία. Τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν, τον βασάνισαν άγρια και τον μετέφεραν στη Λέρο όπου και τον εκτέλεσαν στις 30 Σεπτεμβρίου 1944 στο Λακκί, στη θέση Κόκκινα Χώματα.  

Βοηθήματα.

Μάνου Μαστοράκη              «ΑΓΑΙΟ 1943»

Κώστα Πτίνη                         «ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΟΧΗΣ»