Η ελαιοκαλλιέργεια στη Σάμο.

Η ελαιοκαλλιέργεια στη Σάμο.

 

 

Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο, Oleaeuropaτης οικογένειας Oleaceae, είναι αειθαλές καρποφόρο δένδρο της Μεσογειακής ζώνης, που η καλλιέργεια της στον Ελλαδικό χώρο χάνεται στα βάθη της Ιστορίας. Υπήρξε το ιερό δένδρο της θεάς Αθηνάς, ήταν το σύμβολο της ειρήνης και για ένα στεφάνι ελιάς αγωνιζόταν οι αθλητές στους ολυμπιακούς αγώνες. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα, αναφέρει τις πρώτες συστηματικές καλλιέργειες στην Ιωνία, όπου συμπεριλαμβανόταν και η Σάμος.

Απ’ την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα είναι η πρώτη καλλιέργεια του νησιού κι ίσως η Σάμος να είναι μια απ’ τις πρώτες περιοχές που καλλιεργήθηκε συστηματικά, πριν ακόμα η καλλιέργειά της διαδοθεί και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η καλλιέργεια της ελιάς στη Σάμο φαίνεται να ήταν συνεχής και αδιάκοπη, πολλά απ’ τα υπάρχοντα παραδοσιακά δένδρα οπωσδήποτε προϋπήρχαν της ερήμωσης του νησιού (1476—1552), αφού το πάχος των κορμών τους, φανερώνει ότι κουβαλούν ηλικία πολλών δεκάδων αιώνων. Η ελιά «Εύα» όπως την ονομάζουν, που βρίσκεται λίγο έξω απ’ τους Μύλους, έχει περίμετρο στη βάση του κορμού της 12 μέτρα κι επειδή όπως λέγετε κάθε μέτρο της περιμέτρου του κορμού αντιστοιχεί μ’ έναν αιώνα, η ηλικία της πρέπει να ξεπερνά τους δώδεκα. Τέτοια δένδρα υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα πολλά στο νησί. Ο Αισχύλος ονομάζει την Σάμο «ελαιόφυτον», Αλλά κι αργότερα, τον 2^ο αιώνα μ. Χ, ο Λούκιος Απουλήιος, έγραψε «Η γεωργία στη Σάμο περιορίζεται εν τη καλλιεργεία των ελαιών, ων το προϊόν υπάρχει αυτόθι παντός άλλου καρπού αφθονώτερον».

Στη Σάμο επικρατούσε η ποικιλία θρουμπολιά, τα τελευταία πενήντα χρόνια όμως, με πολλά οικονομικά κίνητρα (επιδοτήσεις), φυτεύτηκαν πολλές χιλιάδες ελαιοδενδρύλλια άλλων ποικιλιώς και κυρίως της κορωνέικης. Τα κίνητρα δόθηκαν για την αξιοποίηση, όπως κι έγινε, των χωραφιών που εγκατέλειπε κυρίως ο καπνός κι άλλες ακόμα καλλιέργειες.

Αν και το λάδι της θρουμπολιάς δεν είναι απ’ τα χαμηλόβαθμα, μπορεί να καταταγεί στα πολύ καλής ποιότητας λάδια γιατί είναι εύγευστο και λαμπρό. Όπως αναφέρεται γι’ αυτές ακριβώς τις ιδιότητές του, γινόταν ανάρπαστο παλιά, τότε που δεν γνώριζαν ακόμα τα οξύμετρα και κριτήρια ήταν η γεύση και το μάτι, στις αγορές της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης. Για τις ιδιότητές αυτές του Σαμιώτικου λαδιού ο Αντιφάνης έγραψε.

                                        Ούτος δε σοι

      του λευκοτάτου πάντων ελαίου Σαμιακού εστίν μετρητής»

Η παραδοσιακή ελιά κυριαρχεί στο νότιο τμήμα, απ’ την μια άκρη μέχρι την άλλη κι αυτό οφείλεται στη ξηρότητα του περιβάλλοντος, στα φτωχά πετρώδη, χαλικώδη και έντονα διαβρωμένα εδάφη και η ελιά είναι απ’ τα μοναδικά φυτά που μπορεί ν΄ αξιοποιήσει τέτοιες φτωχές, ξηρές κι άγονες περιοχές.

Στο βόρειο τμήμα, παραδοσιακοί ελαιώνες υπάρχουν στους χαλικώδεις κι άγονους προποδες του Κέρκη μέχρι το Καρλόβασι και σε λίγες ακόμα άγονες και πετρώδεις περιοχές. Οι καλλιέργειες με τις νέες ποικιλίες κατέλαβαν πιο γόνιμα χωράφια, τα καπνοχώραφα κυρίως όπως αναφέρθηκε, σ’ ολόκληρο το νησί.

Εκτός απ’ το λάδι η ποικιλία θρουμπολιά, δίνει και τις θρούμπες ή χαμάδες, ή και κουρμάδες, τις δρυπετείς των αρχαίων και πρόκειται για ώριμο καρπό που έχει προσβληθεί απ’ τον μύκητα Phoma olea, στον οποίο η θρουμπολιά παρουσιάζει ιδιαίτερη ευαισθησία έναντι των άλλων ποικιλιών. Ο μύκητας αναπτύσσεται στη σάρκα του καρπού, διασπά την πικρή ουσία την λεγόμενη ελαιοπικρίνη, με αποτέλεσμα να τρώγεται μόλις πέσει απ’ το δέντρο. Πολλές φορές μάλιστα, όταν ακόμα είναι ανέγγιχτος, υπάρχει κάποιο χνούδι στην επιφάνειά του κι αυτό είναι τα μικροσκοπικά σπόρια του μύκητα.

Για την ανάπτυξη των μυκήτων γενικά, απαιτείται κατάλληλη υγρασία και θερμοκρασία και δεν είναι τυχαίο το ότι όταν αφθονούν τα μανιτάρια, αφθονούν και οι χαμάδες. Μύκητες είναι κι αυτά. Φημισμένες είναι οι χαμάδες γύρω απ’ το του Παλιοχώρι, το μπουγάζι (του πγαζ) που λένε κι αυτό οφείλεται στους υγρούς και θερμούς βόρειους και βορειοδυτικούς ανέμους που έρχονται απ’ τη θάλασσα οι οποίοι συντελούν στην ανάπτυξη του καρπού αλλά και του μύκητα. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο φημίζονται και οι χαμάδες της περιοχής Μαρναίων της Λέκας, της Καλλιθέας και των Δρακαίων. Η συλλογή του ελαιοκάρπου γι’ αυτό ακριβώς τον σκοπό γινόταν απ’ το έδαφος με τα χέρια και οι χαμάδες πήγαιναν σε ξεχωριστό καλάθι, για να πουληθούν το ίδιο βράδυ στον έμπορα κι έτσι οι γεωργοί είχαν ένα άμεσο και πολλές φορές πάρα πολύ καλό εισόδημα. Σήμερα λίγοι ρομαντικοί ασχολούνται μ’ αυτές, οι νέοι τρόποι συλλογής δεν επιτρέπουν τη διαλογή και οδηγούνται μαζί με τις άλλες ελιές στο ελαιουργείο.

Η θρουμπολιά καλλιεργείται και στη Χίο, την Ικαρία και σε μερικές άλλες περιοχές, στη Θάσο τη θρούμπα την κατέταξαν στα ΠΟΠ, (Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης), και χάσαμε το δικαίωμα οι υπόλοιποι να την ονομάζουμε θρούμπα.